Vaginale bacteriën en het penismicrobioom

Het vaginale microbioom is heel belangrijk voor de gezondheid van vrouwen, hun partners, maar zeker ook hun kinderen. Bij een normale bevalling en geboorte vormen de bacteriën uit de vagina van de moeder immers de eerste bacteriën die pasgeborenen gaan koloniseren zowel op de huid, als in de mond, darm en bovenste luchtwegen. De samenstelling van het microbioom zal in pasgeborenen snel veranderen en meer specifiek worden voor de verschillende lichaamsoppervlakten.

Gezonde zuurgraad

Vanaf de geboorte wordt de vagina gekoloniseerd, vooral door bacteriën uit het maagdarmstelsel via een natuurlijke migratie die onafhankelijk is van hygiëne. Om een bepaalde niche in ons lichaam goed te koloniseren moeten de bacteriën die er terecht komen daar ook goed kunnen overleven en groeien. Een van de belangrijkste factoren die bepaalt dat bepaalde bacteriën goed of net niet goed groeien in de vaginale niche is het oestrogeenniveau. Oestrogeen zorgt voor een stijging van de hoeveelheid aangemaakt glycogeen (een polymeer van glucose) in vaginale epitheelcellen, wat een verdikking van het vaginale epitheel veroorzaakt.

Bij het afschilferen van de bovenste epitheellaag komt dit glycogeen vrij waardoor micro-organismen die goed groeien met glucose als koolstofbron, zoals lactobacillen, een selectief voordeel hebben om de vagina te koloniseren. Wanneer er geen zuurstof aanwezig is in de omgeving wordt dit glucose omgezet tot melkzuur (een proces dat ook fermentatie wordt genoemd). Dit levert een lage vaginale zuurtegraad op tussen pH 4-5. Aangezien dit bij gezonde vrouwen vaak het geval is, wordt dit ook beschouwd als indicator voor een goede vaginale gezondheid.

Invloed van oestrogeen door de jaren heen

Door het leven van de vrouw heen verandert de productie van oestrogeen, en daardoor ook de samenstelling van het vaginale microbioom. De aanwezigheid van oestrogenen van de moeder bij pasgeborenen resulteert zelfs tijdelijk in een hoog glycogeenniveau, waardoor er tijdelijk meer lactobacillen aanwezig zijn. Door de snelle afbraak van deze oestrogenen en daling van het aantal lactobacillen, wordt het vaginale microbioom bij babymeisjes vanaf enkele maanden onder andere gekarakteriseerd door anaerobe bacteriën (die groeien in de afwezigheid van zuurstof) zoals Bacteroides en Enterococcus faecalis.

Vanaf de puberteit gaan de eierstokken zelf oestrogenen produceren, waardoor de lactobacillen weer toenemen. Omdat het oestrogeenniveau ook varieert naargelang het stadium van de menstruatiecyclus, zorgt dit ook voor veranderingen in het vaginale microbioom op korte termijn. Ook tijdens de zwangerschap verandert het vaginale ecosysteem met een daling van het aantal bacteriesoorten, dus een daling in de diversiteit en een stijging in de genera Bacteroides, Actinomycetes en Lactobacillus.

Vanaf de menopauze daalt het oestrogeenniveau opnieuw, waardoor er wederom vrij weinig lactobacillen aanwezig zijn. Hierdoor wordt de vaginale niche minder beschermd waardoor vrouwen in de menopauze gevoeliger kunnen zijn voor infecties aan de urinewegen en vagina. Een gezond Lactobacillus-gedomineerde microbioom kan echter hersteld worden door middel van oestrogeentherapie, waardoor de gevoeligheid voor infecties verminderd kan worden.

Melkzuurbacteriën domineren de vagina

Bij de grote meerderheid van gezonde, vruchtbare vrouwen (vanaf de puberteit) wordt het vaginale microbioom dus gedomineerd door Lactobacillus-soorten. We weten al vrij lang dat Lactobacillus-bacteriën belangrijk zijn. Zo beschreef de Duitse gynaecoloog Albert Döderlein reeds in 1892 op basis van microscopie de aanwezigheid van staafvormige bacteriën (bacillen) die belangrijk leken voor vaginale gezondheid. Microscopie blijft tot vandaag de dag nog steeds een belangrijke techniek voor de diagnose van verschillende vaginale aandoeningen.

Recent worden moleculaire technieken op basis van DNA meer en meer toegepast om een gedetailleerder beeld te krijgen van het vaginale microbioom. Deze technieken beschouwen immers de gehele microbiële gemeenschap en niet enkel de micro-organismen die in het laboratorium gekweekt kunnen worden.

Er blijken minstens vijf verschillende types van vaginale microbiomen te bestaan, vergelijkbaar met de enterotypes in de darm. Deze indeling in types gebeurt voornamelijk op basis van de meest dominante soort. Dat kan L. crispatus, L. gasseri, L. iners of L. jensenii of meerdere niet-Lactobacillus soorten zijn bij gezonde vrouwen. Vele factoren hebben een belangrijke invloed op het vaginale ecosysteem zoals onder andere variaties in het oestrogeenniveau, etnische achtergrond, anticonceptie, seksuele gewoontes en het gebruik van antibiotica.