Op 23 januari 1579 tekende een aantal Nederlandse gewesten een overeenkomst: de Unie van Utrecht. In deze overeenkomst bundelden de gewesten hun krachten om de Spanjaarden uit het land te jagen. Ook regelden ze enkele staatkundige zaken op het gebied van defensie, belasting en godsdienst. Was deze Unie van Utrecht het begin van onze huidige eenheidsstaat?
“Op 1 april verloor Alva zijn bril.” Een zin die je waarschijnlijk niet onbekend in de oren klinkt. Hoofdpersoon in de uitdrukking is Don Fernando Álvarez de Toledo, hertog van Alva. Deze ‘IJzeren Hertog’ was Spaans generaal en landvoogd van de Nederlanden aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648). Op 1 april 1572 verloor hij niet zijn bril, maar wel de stad Den Briel. Aan de watergeuzen. De strijd om Den Briel is een van de vele veldslagen in de Tachtigjarige Oorlog (of Nederlandse Opstand). Een oorlog waarin de Nederlanden in opstand kwamen tegen de Spaanse overheersing. Een oorlog ook waarin de tegenstellingen tussen katholieken en protestanten op scherp werden gesteld.
In 1576 sloten alle zeventien gewesten (voorlopers van de huidige provincies; gelijk aan de Benelux) de zogenaamde ‘Pacificatie van Gent’. Hierin maakten de gewesten afspraken over de godsdienstkwestie: de tegenstellingen tussen katholieken en protestanten. De ondertekenaars schorsten wetten tegen ketterij.
Don Fernando Álvarez de Toledo, hertog van Alva.
Unie van Atrecht
Een nieuwe landvoogd, Alexander Farnese, prins van Parma, onderwierp in 1578 de zuidelijke gewesten aan het Spaanse koninklijk gezag. Op 6 januari 1579 sloot hij in Atrecht met Artesië, het Kamerijkse, het Graafschap Henegouwen en Romaans Vlaanderen de Unie van Atrecht. Belangrijkste punt: de katholieke godsdienst is de enige godsdienst; elke andere godsdienst is verboden. Dit was voor de overwegend protestantse noordelijke gewesten onaanvaardbaar.
Unie van Utrecht
Op 23 januari 1579 besloten de noordelijke gewesten tot een tegenreactie over te gaan: de Unie van Utrecht. Aanvankelijk ondertekenden enkel de gewesten Holland, Zeeland, Utrecht, Gelre en de Groningse Ommelanden de Unie van Utrecht. In de loop van 1579 sloten ook het gewest Overijssel, Landschap Drenthe en Heerlijkheid Friesland en de steden Antwerpen, Breda, Brugge, Brussel, Doornik en Valencijn, Groningen, Ieper, Lier en Venlo zich bij de Unie aan. Ondertekening van de overeenkomst vond plaats in de kapittelzaal van de Dom van Utrecht. Deze zaal fungeert nu als aula van de Universiteit Utrecht.
De Unie van Atrecht en de Unie van Utrecht. Klik op de afbeelding voor een grotere versie.
De Unie van Utrecht. Maar… wat waren de afspraken? De afspraken op een rijtje:
•betaling van helft van verdedigingskosten door speciale belasting;
•een gemeenschappelijk leger;
•extern optreden als één gewest; intern behoud van eigen naar privileges;
•verplicht herbergen van garnizoenen;
•wederzijdse hulp in tijden van oorlog;
•persoonlijke vrijheid van godsdienst in Holland en Zeeland; in andere steden en gewesten vrijheid om eigen beleid op het gebied van godsdienst te voeren.
Het laatste punt was het belangrijkste punt. De Unie van Utrecht betekende een scheuring tussen de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden.
Republiek
Is de Unie van Utrecht het begin van Nederland als één staat? Eind juli 1581 verklaarden enkele gewesten zich in de Acte van Verlatinghe formeel onafhankelijk. Buitenlandse landvoogden als de Franse hertog van Anjou en de Engelse graaf van Leicester faalden echter het gebied goed te besturen. In 1588 besloten de Staten-Generaal het land zelf te besturen. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was een feit. De Unie van Utrecht legde een bodem voor de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Het grondgebied van deze Republiek besloeg (ongeveer) het huidige Nederland.