Tweetaligheid als therapie

De hersenen van tweetaligen zitten de hele dag op de sportschool. Daardoor presteren ze beter dan de hersenen van mensen die hoofdzakelijk één taal spreken. Ook op oudere leeftijd kan dit voordelen bieden. Zoals bij mensen met Alzheimer, waarbij de hersenen slechter gaan functioneren. Uit onderzoek blijkt dat deze ziekte zich later aandient bij tweetaligen dan bij ééntaligen. Maar kun je het leren van een tweede taal ook inzetten om Alzheimer te vertragen, of om depressie tegen te gaan? Dat zijn enkele vragen die taalwetenschapper Merel Keijzer wil beantwoorden. Daarvoor werkt ze samen met onderzoekers uit verschillende wetenschapsdisciplines.

Wat versta jij onder moedertaal? Kun je eigenlijk meerdere moedertalen hebben?
“Het is eigenlijk best lastig om moedertaal te definiëren, want het is geen statisch begrip. Je moedertaal kan veranderen door je levensloop. Omdat je in een andere omgeving terechtkomt bijvoorbeeld, waar een andere taal wordt gesproken dan je moedertaal. Ik heb in het verleden veel gekeken naar taalverlies bij migranten. Daarbij lijkt je moedertaal eigenlijk een andere taal te worden. En dan is ook de vraag wat je verstaat onder moedertaal: is het je dominante taal, dus de taal die je het meest gebruikt, of is het je eerste taal. Maar er zijn ook mensen die meerdere eerste talen hebben, die tweetalig opgroeien. Dus ook dat begrip is niet transparant. En voor geadopteerde kinderen ligt het nog weer ingewikkelder, want voor hen houdt hun ‘eerste taal’ echt op. Het is een mooi woord, moedertaal, maar eigenlijk is het voor iedereen iets anders.”

Is het een voordeel om tweetalig te zijn? En hoe werkt dat door als je ouder wordt?
“Taal werkt door op allerlei niveaus. Tweetaligen hebben in allerlei studies cognitieve voordelen laten zien. Dat komt doordat hun hersenen constant aan het jongleren zijn met twee talen. Er zijn ook onderzoeken die laten zien dat bij tweetaligen de ziekte van Alzheimer zich later aandient dan bij eentaligen. Maar ik kijk niet alleen wat taal doet op cognitief niveau. Veroudering is geen eendimensionaal proces. Je hebt biologische veroudering, cognitieve veroudering, maar ook sociale veroudering. Oudere mensen laten bijvoorbeeld vaak leeftijdsgerelateerde depressie zien. Wat we nog willen onderzoeken is of tweetalige ouderen ook relatief gelukkiger worden. Zijn ze misschien minder geneigd om depressief te worden, omdat ze een diverser sociaal netwerk hebben doordat ze meerdere talen spreken?”

“Bij dit soort onderzoek is het wel belangrijk dat je tweetaligheid goed definieert. In eerder onderzoek werd tweetaligheid nogal eens afgeleid uit een enkele vraag: kun je meerdere talen spreken, ja of nee. Maar je vraagt toch ook niet: kun je zwemmen ja of nee, als je een relatie aan wilt tonen met hart- en vaatziekten. Of je regelmatig zwemt, dat is interessant. Ik denk dat dat bij tweetaligheid niet anders is. Dus we stellen vragen als: gebruik je allebei de talen elke dag, en in welke context? Switch je regelmatig in allebei de talen of doe je dat helemaal niet, hou je ze heel erg gescheiden? Daarin verschillen tweetaligen enorm van elkaar. En er zijn allerlei variabelen die ook kunnen leiden tot een hoger cognitief functioneren, zoals het bespelen van een muziekinstrument, sporten of het spelen van computerspelletjes. Dus daar moet je ook rekening mee houden.”