Theezakjes verraden staat van het klimaat

Augustus 2016. Met een schepje in de hand en mijn voeten in de Betuwse klei, graaf ik twee gaatjes van acht centimeter diep. Daarin stop ik een zakje rooibosthee en een zakje groene thee. Met een stokje markeer ik de plek waar ze liggen en wacht ik af. Drie maanden om precies te zijn.

Nu de stap naar theezakjes. Theezakjes bevatten plantenmateriaal. Door ze een tijdje in de bodem te stoppen, wordt een deel ervan afgebroken. Door ze voordat ze de bodem ingaan te wegen, en op het moment dat ze eruit komen, kun je berekenen hoeveel materiaal er is verdwenen. Deel dit door het aantal dagen dat ze onder de grond zaten, en je hebt de afbraaksnelheid.

Theepauze

De wetenschappers Judith Sarneel (Universiteit Utrecht en de Zweedse Umeå Universiteit) en Joost Keuskamp (NIOO) bedachten de theezakjesmethode toen ze op zoek waren naar geschikt materiaal voor hun ‘strooiselzakjes’. Strooiselzakjes worden al tientallen jaren in onderzoek naar de afbreeksnelheid gebruikt. Een strooiselzakje bevat bladeren in een zak van een fijnmazig materiaal als nylon. Probleem is dat niet iedere wetenschapper dezelfde bladeren tot zijn beschikking heeft en dat de ene soort sneller afbreekt dan de andere.

Tijdens een theepauze kwamen Sarneel en Keuskamp op het idee om theezakjes te gebruiken. Eigenlijk is een theezakje een kant-en-klaar strooiselzakje. Ze kozen voor een merk dat overal ter wereld in de supermarkt of online verkrijgbaar is, en voor twee verschillende theesoorten met elk een eigen afbreeksnelheid. De theezakjes hebben dezelfde nadelen als de traditionele zakjes. Er kunnen wortels doorheen groeien, dieren kunnen de zakjes kapot knagen en er kunnen heel kleine stukjes aarde door de gaatjes in de zakjes komen.

Wereldwijde aandacht

Sarneel en collega’s publiceerden in 2013 over de theezakjesmethode en sindsdien is het project enorm gegroeid. “De eerste resultaten laten zien dat de theezakjes sneller afbreken in warmere gebieden dan in koude gebieden”, laat Sarneel per mail weten. Uiteindelijk willen ze op 8000 plekken verspreid over de hele aarde het broeikaseffect op deze manier in kaart brengen. Om uiteindelijk een wereldkaart te creëren met gegevens waarmee klimaatmodellen verbeterd kunnen worden.

In 2015 deden 100 onderzoekers en 250 Zweedse scholen mee aan het project. Dit jaar sloten ook scholen uit Nederland, België, Schotland en Oostenrijk zich aan. Sarneel: “De scholen die meededen waren over het algemeen heel enthousiast. Een enquête (onder circa 50 scholen) gaf aan dat ze het interessant en cool vonden, en dat ze dachten dat ze er iets van geleerd hadden.”

Van alle continenten, behalve Antarctica, zijn inmiddels data binnengekomen. “Bijzondere data zijn die uit de Himalaya, Spitsbergen en de Amazone. Daar zijn we erg blij mee. In de Serengeti gingen de termieten met de theezakjes aan de haal, dus daar is het experiment nog niet zo goed gelukt”, merkt Sarneel droogjes op. “Ik zou nog graag meer gegevens van Afrika, China en het midden van de Verenigde Staten willen hebben.”