Temptation Island in de zeventiende eeuw

Die negen letters, spatie en drie punten bevatten twee complexe betekenislagen. Ten eerste verwijst de slogan naar de thematiek van de serie: vreemdgaan. ‘Kijken mag’ is waarschijnlijk een morele grens die stelletjes hebben afgesproken voordat ze beginnen aan het tv-avontuur. Je mag wel kijken naar de verleiders, maar je mag niet aan ze zitten. Daarnaast richt de tekst zich specifiek tot jou, potentiële kijker. Je weet dat dit ontzettende slechte tv gaat worden is, maar je mag er best naar kijken.

Genieten van reality-tv

Vorig jaar bleek dat de helft van de kijkers van Temptation Island hoog opgeleid is. Oftewel, de helft van de kijkers studeerde of studeert aan een universiteit of hogeschool. De poster voor het nieuwe seizoen had dus op geen betere plek kunnen hangen dan op een universiteitscampus. In een interview met Het Parool stelt televisiewetenschapper Dan Hassler-Forest (Universiteit Utrecht) dat niet alleen door het grote, platte drama de hoogopgeleiden fans zijn van het programma. Wat ze extra aantrekt is de ironische wijze waarop die beelden worden becommentarieerd. “Het programma is gewoon goed gemaakt,” stelt hij enthousiast. “Het bevat surrealiteit, seks, drama, conflict, en een goede voice-over die laat zien dat ook de makers het niet allemaal serieus nemen.”

Toen ik in Groningen studeerde woonde ik in een fantastisch studentenhuis met een grote GK (gemeenschappelijke kamer). Er waren gammele kringloopwinkelbanken, naaktkalenders aan de muur en lege wijnflessen op tafel die functioneerden als kaarsenhouders. In een hoek stond de oude beeldbuis vaak de hele dag aan. Op die manier heb ik heel wat slechte reality-tv mogen kijken. Jersey Shore, Geordie Shore, Catfish, maar natuurlijk ook Nederlandse toppers zoals Hotter than my daughter en Oh Oh Cherso. Ik heb er van genoten.

Destijds zag ik de programma’s als pure ontspanning. Na lange dagen met moeilijke colleges over Foucaults disciplinering en Elias’ civilisatieproces was het heel fijn om een half uur te kijken naar mensen die van al die disciplinering en civilisatie geen last leken te hebben. In die programma’s leek schaamteloosheid de norm. Ik zat er helemaal naast.

Bingewatchen voor je morele besef

Mediawetenschapper Merel van Ommen (Radboud Universiteit) onderzocht de reacties van kijkers op ‘moreel ambigue karakters’ in fictieve series, zoals House, The Sopranos en _Gossip Girl. Deze karakters doen niet per se goede of slechte dingen, maar beide. Ze concludeert dat deze personages van de serie een ‘moreel laboratorium’ maken en de kijkers laten nadenken over wat goed en wat slecht is. Door de proefjes in dat morele laboratorium worden de kijkers uiteindelijk bewuster van hun visie op moraliteit. Kortom, bingewatchen kan goed zijn voor je morele besef.

Van Ommen heeft in haar onderzoek gekeken naar fictieve series en niet naar reality-tv. ‘Reality’ is uiteraard ook maar relatief. Veel reality-tv, zoals Boer zoekt Vrouw, is (deels) gescript. Toch zou de situatie hier ingewikkelder kunnen zijn. Mediawetenschappers Tonny Krijnen (Erasmus Universiteit Rotterdam) en Ed Tan (Universiteit van Amsterdam) betogen bijvoorbeeld dat het programma De Gouden Kooi in ieder geval ook een moreel laboratorium was, maar ze hebben niet gekeken naar de reacties van kijkers.

Zo hadden veel voorwerpen op de schilderijen een symbolische betekenis. Een vrouw die een man een glas wijn geeft kon bijvoorbeeld op ontrouw wijzen. De oude man die een jonge vrouw een oester aanbood probeerde haar te versieren. Oesters werden (en worden) namelijk gezien als lustopwekkend. Met de gebroken eierschalen op de grond krijgt het schilderij echter een duistere draai. Ze symboliseerden de tijdelijkheid en kwetsbaarheid van het leven. De eierschalen stelden de kijkers de impliciete vraag wat zij doen met jaren die ze op aarde hadden.

Net als Temptation Island waren de schilderijen van Jan Steen dus een soort morele laboratoria. De kijkers moesten er om lachen, maar ze werden ook uitgedaagd om na te denken over goed en kwaad. In veel schilderijen van Jan Steen kijkt één van de karakters de kijker recht aan. Alsof de schilder met een ironische voice-over tegen de kijker wil zeggen: ‘Ik zie je wel kijken.’ Of misschien wel: ‘KIJKEN MAG…’.