Tekst onthoud je beter op muziek

Je bent in huis aan het klussen en hebt de radio aanstaan. Voor je het weet loop je hele regels na te zingen, terwijl je niet eens bewust aan het luisteren was. Dat die songteksten binnenkomen zonder dat je er erg in hebt, blijkt ook uit het onderzoek van Schotanus, dat hij uitvoerde voor de Universiteit Utrecht. Als onderdeel van zijn promotieonderzoek enquêteerde hij vierhonderd mensen uit binnen- en buitenland. Opvallend was dat de personen die aangaven nooit naar songteksten te luisteren, bijna nooit consequent waren in hun antwoorden. Mensen weten dus niet zo goed wat ze nu wél en niet horen.

Leuker, vrolijker en grappiger

Onbewust trekt muziek dus steeds je aandacht. Daarom zou je misschien eerder verwachten dat muziek de taalverwerking juist in de weg zit, als je bijvoorbeeld schoolwerk moet stampen. Toch bewijst het onderzoek van Schotanus, dat hij uitvoerde in het klaslokaal, het tegendeel. Een belangrijke voorwaarde is wel dat tekst en muziek op elkaar zijn afgestemd. De onderzoeker liet een tekst op vijf verschillende manieren horen aan 274 leerlingen: gesproken, gezongen met en zonder pianobegeleiding, alleen de melodie (met lalala) en alleen de pianomuziek. “Zodra de pianomuziek erbij kwam, vonden de leerlingen het veel makkelijker om naar te luisteren. Ook deed het iets met hun tekstbeleving: de tekst werd opeens leuker, vrolijker en grappiger.”

Daarom zette hij muziek ook in tijdens een lessenreeks over literatuurgeschiedenis van de zestiende en zeventiende eeuw. Die teksten zijn over het algemeen moeilijk te lezen door de afwijkende spelling. “Maar als ik de tekst met muziek liet horen, klonk de taal opeens veel natuurlijker. Het gedicht Werkmanskind (1895 – vertaald uit het Frans) bijvoorbeeld is best lastig. Maar in de gezongen versie van Jasperina de Jong kunnen leerlingen het opeens heel goed volgen. Als ze het één keer met muziek hebben gehoord, onthouden ze het beter dan wanneer ze het alleen een keer zonder muziek hebben gehoord.”

Continue stroom van informatie

Hoe komt het nu dat leerlingen beter naar een tekst luisteren als er pianomuziek onder staat? Volgens Schotanus komt dit doordat muziek een afleidende stimulans is. Hij koppelt dat aan het begrip ‘foregrounding’, dat al langer bekend is binnen de taalverwerking. Juist doordat muziek extra aandacht vraagt van de hersenen, komt de tekst meer op de voorgrond – krijgt het meer nadruk. Als tekst en muziek niet parallel lopen, leidt het wel af, maar in situaties met veel afleiding kan muziek zelfs dan de concentratie bevorderen. Zelf merkt de onderzoeker en leraar dat als hij nakijkt. “Nakijken vind ik dodelijk vermoeiend. Mijn gedachten gaan alle kanten op. Maar als ik Beethoven opzet, hebben mijn hersenen wat te doen, en kan ik mijn aandacht er beter bij houden. Het lijkt er dus op dat muziek andere afleiding wegdrukt.”

Een aanwijzing hiervoor vond hij in onderzoek waarbij hij de hersenactiviteit van 24 proefpersonen mat met EEG (zie foto hiernaast). Er was een groep die gesproken tekst te horen kreeg zonder muzikale begeleiding en een mét. Bij de groep die alleen gesproken tekst hoorde, vielen meer stiltes, en juist dan nam de hersenactiviteit af. “Op die momenten gaan je hersenen waarschijnlijk naar afleiding zoeken. Bij muzikale begeleiding heb je een continue stroom van informatie, waardoor je hersenen bij de les blijven. Overigens vervult het ritme in taal eenzelfde soort functie. Dat ritme creëert verwachtingen in de hersenen, maar bij muziek lijkt dit mechanisme versterkt.”

“Wat leuk is aan dit onderzoek, is dat de resultaten uit de experimenten uit het klaslokaal erg dicht bij de onderwijspraktijk zitten, meer dan een gemiddeld labexperiment”, zegt Rebecca Schaefer van de Universiteit Leiden. Zij doet onderzoek naar klinische toepassingen van muziek en de gerelateerde processen in het brein, en is niet bij dit onderzoek betrokken. Ze benadrukt nog eens dat het veel uitmaakt wélke muziek je luistert. Daarom zijn er ook veel studies die juist laten zien dat muziek afleidt. “Maar de integratie van tekst en melodie om tekst beter te onthouden wordt in allerlei domeinen toegepast en wordt ook door veel andere studies ondersteund.”

“Wat betreft het ‘wegdrukken’ van hersenactiviteit, is het belangrijk om te weten dat hersenactiviteit sowieso continu is, en dat juist bij het wegvallen van stimulatie ook de processen actief worden die een rol spelen als de hersenen in rust zijn. Naar de invloed van muziek hierop is nog niet zoveel onderzoek gedaan, dus dat maakt de studie een belangrijke verkenning.”

Activatie van het brein

Muziek voorkomt dus dat de hersenen zich gaan vervelen en houdt mensen daardoor alert. Het drukt andere afleiding weg, en dat kan vooral handig zijn in een rumoerig klaslokaal. “Dat is ook wat mijn leerlingen zeggen als ze oortjes in doen: dat ze zich beter kunnen afsluiten.” En ja, bij leerkracht Schotanus mogen de leerlingen dus oortjes in. “Maar niet als ik praat”, voegt hij eraan toe.

Wat is zijn advies voor andere leraren? “Als kinderen iets uit hun hoofd moeten leren: zet het op muziek. Je maakt het daarmee makkelijker én leuker. Maar zet niet zomaar muziek aan tijdens de les. Beter kun je er een tekst op papier bij geven en een luisteropdracht. Anders krijg je hetzelfde effect als wanneer je er zomaar een filmpje tussendoor gooit: dan denken leerlingen dat ze even kunnen luieren. Maar lezen én luisteren werkt goed. Muziek activeert een groter deel van de hersenen dan spraak. Ik denk dat dat een belangrijke verklaring is voor de positieve werking van muziek.”