Taal niet meer exclusief van de mens

Taal- en spraaktechnologie is niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven: we stellen een vraag in Google, getypt of gesproken, en krijgen onmiddellijk een antwoord. Of we laten een zinnetje vertalen door Google Translate. Maar ook de wetenschap maakt volop gebruik van taaltechnologie. Tijdens het zevende DRONGO talenfestival ging journalist Herbert Blankesteijn in gesprek met drie specialisten die er in hun werk volop gebruik van maken. Een update van vorig jaar, toen NEMO Kennislink ook verslag deed, want de techniek ontwikkelt zich razendsnel.

Met dit computerprogramma kun je ook teksten groeperen in clusters van woordfrequenties, zodat ze per genre samenvallen. En dan gebeuren er soms rare dingen, aldus de onderzoeker: “Arnon Grunberg duikt bijvoorbeeld op tussen de chicklit. Of een thriller staat opeens tussen de literatuur. Juist die gevallen zijn interessant om te onderzoeken.” Je zou met dit type onderzoek ook kunnen bepalen welke talige ingrediënten ten grondslag liggen aan een succesvol boek. “Maar dan nog moet het maar net opgepikt worden door de critici.” Bovendien speelt prestige een grote rol: toen bekend werd dat J.K. Rowling schuilging achter het pseudoniem Robert Galbraith, kwam ‘zijn’ debuut meteen in de top-10.

Spraak heeft de toekomst

De tweede spreker vandaag is Maarten Lens-Fidzgerald. Hij is een van de oprichters van de mobiele browser Layar, waarmee je op je mobiel een visuele laag over de werkelijkheid heen kan zien. Hij runt een bedrijf dat gespecialiseerd is in het ontwikkelen van voice-diensten, waarbij spraaktechnologie centraal staat, en vertelt vandaag over de opkomende techniek van slimme speakers. Bij de Albert Heijn gaat de Google Home al een paar weken over de toonbank: het laat zien dat de draagbare speakers, met ingebouwde Google Assistent, binnen afzienbare tijd tot het huis-tuin-en-keukengerei gaan behoren. Lens-Fidzgerald en zijn Amerikaanssprekende gezin gebruiken thuis de virtuele assistent Alexa, ontwikkeld door Amazon: ’s ochtends om het licht aan te doen (‘Alexa, switch on the light’) en om te informeren wat voor weer het wordt, en tijdens het eten om populaire spelletjes als ‘Would you rather’ te spelen.

Vertaler als centaur

De laatste gast vanmiddag is Szymon Klocek, die werkzaam is aan het Directoraat Vertalingen van de Europese Commissie. Hij is daar medeverantwoordelijk voor de introductie van de neurale machinevertalingen, die ervoor hebben gezorgd dat de kwaliteit van de automatische vertalingen in één keer naar een hoger plan werd getild. De snelle ontwikkeling op dit gebied hebben we volgens Klocek vooral te danken aan de grote vraag van gamers wereldwijd naar geavanceerde spellen. “Daardoor heeft de techniek zich in razendsnel tempo ontwikkeld.”

“Toch doen er nog veel wilde verhalen de ronde over machine learning”, zegt Klocek. Neem de automatische vertalingen, die zorgen er niet voor dat vertalers hun baan kwijtraken: ze doen nog steeds hetzelfde werk, alleen sneller. Het liefst maakt hij de vergelijking met de centaur uit de Griekse mythologie: half mens, half paard. “Automatische vertaling op zichzelf is primitief, maar in combinatie met een menselijke vertaler wordt het eindproduct er juist beter op.”

En als we in de toekomst kijken zal die menselijke factor niet zo snel verdwijnen, want automatische vertaling werkt nog steeds op basis van statistiek: “De computer geeft de meest waarschijnlijke vertaling, maar wezenlijk begrip van taal – daarvan is geen sprake.” Hebben we dus toch nog een streepje voor.