Suiker is geen drug, eten zelf kan verslavend zijn

Suiker heeft nog nooit zo’n slechte naam gehad. We zijn in het westen verslaafd aan zoet en daardoor is bijna de helft van de bevolking te dik, zo is de opvatting. Kruidnoten met chocola eromheen noemen we ‘verslavend lekker’. Iemand die elke dag chocola eet is een ‘chocoholic’. En wie zijn snoepdrang niet onder de duim krijgt, vindt hulp bij een van de vele online cursussen om af te kicken van toegevoegde suikers. De grootste paniekzaaiers noemen het witte spul zelfs vergif.

We doen ons overmatig te goed aan suiker, dat valt niet te ontkennen. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beveelt mannen aan om niet meer dan zestig gram (vijftien suikerklontjes) vrije suikers per dag te nemen. Dat zijn suikers toegevoegd door fabrikanten en van nature aanwezige suiker in honing, siropen, vruchtensappen en vruchtenconcentraat. Voor vrouwen is die bovengrens vijftig gram (twaalf en een half klontje). Volgens het Diabetesfonds krijgt de gemiddelde Nederlander dertig suikerklontjes per dag binnen, waarvan twintig klontjes aan vrije suikers.

Oei, dat is een hoop. Hebben we hier de oorzaak te pakken van overgewicht? Is het waar dat we massaal verslaafd zijn aan zoetigheid en daardoor te dik worden?

Verandering in het brein

Suikers zijn net drugs, de vergelijking is meerdere keren gemaakt. Mensen die middelen als cocaïne of heroïne gebruiken worden overspoeld door een gevoel van genot. Dat gevoel komt mede tot stand door de afgifte van dopamine, een stof die vrijgemaakt wordt door het beloningssysteem in de hersenen. Ook suiker verhoogt de afgifte van dopamine, laten enkele studies met dieren zien. Is suiker daarom net zo verslavend als een lijntje cocaïne?

Elektrische schok

Dat het gedrag van een drugsverslaafde niet overeenkomt met dat van een chocoholic, blijkt ook uit dieronderzoek. Zo blijven verslaafde ratten onafgebroken op een hendel drukken om een dosis cocaïne te krijgen, zelfs als ze een toon horen waarop een elektrische schok volgt. Het kan ze niet schelen: de beestjes blijven werken voor hun beloning. Voor een likje chocolademelk zijn ratten lang niet zo gemotiveerd, zag neurowetenschapper Han de Jong, die vorig jaar aan de Universiteit Utrecht promoveerde. Voor chocola werken ratten minder hard. En als ze de toon horen, stoppen ze meteen met drukken. Chocola is heerlijk, maar geen elektrische schok waard.

“In onderzoek is nooit gezien dat mensen door het eten van suiker verslavingsgedrag gaan vertonen”, licht Markus toe. “We worden er lichamelijk niet afhankelijk van, hebben geen ontwenningsverschijnselen en hebben er niet steeds meer van nodig voor hetzelfde plezierige gevoel.” Poedersuiker lijkt qua uiterlijk wel wat op cocaïne, maar daar houdt de vergelijking op.

Lekker wint van honger

Waarom we suiker zo aantrekkelijk vinden, daar kan onderzoeker Jeroen van der Grond van het Leiden Universitair Medisch Centrum meer inzicht in geven. Volgens hem zijn er twee redenen waarom we graag zoet snoepen: ‘honger’ en ‘lekker’. De eerste reden komt voort uit een behoefte aan energie, die suiker snel kan leveren. In onze overvloedige samenleving eten we echter vaak om die andere reden: genot.

“Als we trek hebben, maar er staat alleen een bord bonen, dan wachten we liever even totdat iets smaakvollers zich aandient”, legt Van der Grond uit. “Het lekkere overwint het hongergevoel vrijwel altijd.” In het LUMC onderzoekt hij hongerige proefpersonen in een MRI-scanner. Eerst meet hij de hersenactiviteit in rust. Daarna krijgen de mensen via een slangetje een suikerdrank toegediend. Zodra ze het eerste slokje nemen, reageren hun hersenen op twee plekken. De hypothalamus, het hersengebied waarin het hongercentrum ligt, wordt direct minder actief.

“Het brein van hongerige mensen schreeuwt om eten en energie. Zodra ze die energie binnenkrijgen, keert de rust terug”, legt Van der Grond uit. Ook in de beloningscentra die verspreid door de hersenen liggen, daalt de activiteit. Het drankje voldoet aan ‘lekker’, dus de roep om genot ebt weg. “Al met al worden hongerige mensen na het drinken van suiker rustiger in hun hoofd.” De verlichting duurt jammer genoeg maar heel even. Een beloning smaakt naar meer.

Suikervrije drank

Drankjes rijk aan vet of eiwit hebben overigens hetzelfde effect op het honger- en beloningscentrum als suikerdrank. Van der Grond: “Het verschil is dat suiker door ons lichaam snel wordt omgezet en vet langzaam. Het genotsgevoel duurt bij suiker daarom korter. Je wil er sneller meer van.”

Wat gebeurt er als je een drankje met zoetstof zonder calorieën drinkt? Light frisdrank doet niks met het hongergevoel, blijkt uit de MRI-studies. Zoetstof prikkelt wel het beloningscentrum, net als suikerdrank. “Ons brein is tevreden met de zoete smaak van light frisdrank, al houden we evenveel honger”, aldus Van der Grond.

Zoeken naar een zondebok

Hoe zit het met de claim dat we overgewicht te danken hebben aan suiker? Te makkelijk gedacht. “Wat dik maakt is niet de suiker, maar de energie”, zegt Markus. “Overgewicht komt niet door één type voedingsstof. Suiker is op zichzelf dus ook geen oorzaak van obesitas.”

“We hebben het in beperkte mate zelfs keihard nodig”, vult Van der Grond aan. “Glucose is de belangrijkste energiebron voor de hersenen en het is snel beschikbaar voor de spieren. Vet is wat dat betreft minder noodzakelijk.”

Anders dan de naam doet vermoeden, komt suikerziekte ook niet door suiker eten. Te veel suiker vergroot de kans op overgewicht en dat verhoogt weer het risico op diabetes type 2. Eet je geen suiker, maar ga je je te buiten aan vette happen? Dan gebeurt er precies hetzelfde: kans op overgewicht en daarmee op diabetes type 2. Toegegeven, minder energie binnenkrijgen wordt makkelijker als suiker niet aan het halve supermarktassortiment is toegevoegd als goedkoop vulmiddel.

Het is eigenlijk heel simpel: suiker op zichzelf is niet slecht. Teveel suiker is ongezond, maar dat geldt ook voor vet, alcohol, zout en noem het maar op. Waarom staat suiker zo in de spotlight? Markus heeft een verklaring. “We willen gewoon graag één oorzaak aanwijzen voor iets wat we vervelend vinden.” Tien jaar terug was vet het kwaad. Ook zout heeft in de beklaagdenbank gezeten. Nu moet suiker het ontgelden. Wie weet is straks eiwit aan de beurt. “Natuurlijk moeten we onze suikerinname verlagen”, besluit Markus. “Maar we moeten naar het hele plaatje kijken. Het volledig uitbannen van één voedingsstof is niet de oplossing voor overgewicht.”