Stress door onderwaterlawaai

Visser probeert vanaf de Pelagia de natuurlijke omgeving van dolfijnen en walvissen in beeld te brengen. Met onder andere een visnet en diepzeecamera’s hoopt ze te zien wat zich zoal in de waterlagen bevindt. Het is voor Visser heel belangrijk om de natuurlijke leefomgeving en het natuurlijke gedrag in kaart te brengen. Haar uiteindelijke doel is namelijk om aan te tonen wat de effecten van verstoringen zijn, zoals van geluid.

Littekens

Oudejans vaart op de dolfijnen af. De laatste jaren hebben de onderzoekers steeds meer technische hulpmiddelen gekregen. Zo laat NIOZ-promovendus Onno Keller een drone op om het gedrag van de dieren van afstand te observeren en ze te specificeren. Uit eerder onderzoek blijkt dat de dieren hun gedrag niet veranderen door de drone. Oudejans laat me op beeld zien hoe groot de groep dieren is. Ook onder het wateroppervlak zijn ze goed te zien door hun bijna witte kleur. Oudejans: “De dieren lopen door onderlinge interactie littekens op die niet meer bijkleuren.” Door die littekens kunnen de onderzoekers individuen goed herkennen.

De derde onderzoeker aan boord is de Franse biologe Mathilde Massenet. Zij legt de locatie van de dieren die we zien vast en maakt foto’s. Ondertussen probeert Oudejans met een lange stok een dier te zenderen. Dat blijkt nog niet zo makkelijk, ieder jaar lukt het maar bij een paar dieren. Oudejans balanceert op het voorste puntje van de boot en schiet naar voren als de dolfijn nadert. Even lijkt het te lukken, maar de zender valt net naast het dier in het water.

De zenders hebben het formaat van een grote telefoon en hebben vier zuignappen. Ze nemen het geluid van de omgeving en van de dieren zelf op. Daarnaast bevat de zender een versnellingsmeter die informatie geeft over hoe het dier zich onder water beweegt. Het team kan programmeren wanneer de zender los moet komen, maar meestal valt een zender er binnen 24 uur vanzelf af en kunnen de onderzoekers hem ophalen met behulp van het radiosignaal dat de zender afgeeft.

Lange dagen

Als we om acht uur ‘s avonds rozig van alle zon de haven weer binnen varen, heb ik een potvis en vier soorten dolfijnen gezien. Niet slecht voor een eerste, lange, dag op zee. Maar Oudejans vindt het een raar jaar. “Normaal zien we heel grote groepen gewone en gevlekte dolfijnen. Die zien we nu nauwelijks. Misschien is hier geen vis, of is er op andere plekken meer te halen.” Moe loop ik mijn hotel binnen, eindelijk kan ik naar de wc. Dat over de boot hangen durfde ik nog niet aan op de eerste dag. De onderzoekers zijn echter nog niet klaar voor vandaag. De apparatuur moet schoongemaakt, de data geüpload en alles moet klaar worden gemaakt voor de volgende dag. Ik ben hier een paar dagen. Zij doen dit, als het weer mee zit, zeven dagen per week, twee maanden lang.

Vanwege de harde wind, is mijn tweede dag een korte dag en kunnen we op dag drie zelfs helemaal niet uitvaren. Op dag vier vormen Massenet en haar Franse collega het landteam. Ik ga ‘s ochtends met ze mee om te ervaren hoe het is om uren achtereen door een telescoop te turen. Al snel laat Massenet me een potvis zien. En net als ik door de glazen tuur, springt het dier vol op uit het water. Wat een geluk, zo vaak doen de dieren dat niet.

Zo stil mogelijk

De Pelagia ligt inmiddels weer in de haven en die middag praat Visser me bij over haar onderzoek op de Azoren. Met wat visserij en vijf bedrijven voor walvistoerisme is Terceira een rustig eiland. “Een plek vinden op zee waar het echt stil is, lukt bijna niet meer”, zegt Visser. Voor haar zijn de Azoren een ideale onderzoekslocatie. In de wateren rondom de eilanden leven veel soorten walvissen en komen ze relatief dicht bij de kust.

De afgelopen jaren observeerde het team van Visser vele walvissen en dolfijnen. Met een verrekijker vanaf de kust, zoals de walvisjagers van de Azoren vroeger ook deden.“Op land leer je echt goed observeren”, vindt Visser. Daarnaast bekeken ze de dieren natuurlijk vanaf hun eigen zodiac. En onder de waterspiegel, met behulp van zenders. Deze zomer willen de onderzoekers daarnaast in kaart brengen wat het effect van geluid op de dieren is. Het team speelt onder water geluid af. Allereerst zijn dat controlegeluiden, zoals geluiden van soortgenoten en andere walvissen om te bepalen hoe de dieren in het algemeen op geluid reageren. Hun reactie wordt dan vergeleken met de reactie op bootgeluiden.

Brandalarm

“Bootgeluid klinkt onder water een beetje alsof je thuis bent en er af en toe een scooter langsrijdt die plotseling het gas vol opendraait en dan weer verdwijnt”, zegt ze. “Sonar daarentegen klinkt mogelijk als een brandalarm in je huis dat niet stopt.” De laatste jaren wordt er steeds meer bekend over de effecten van onderwaterlawaai op zeedieren. Scheepvaart, bodemonderzoek naar olie en gas en militaire sonar zorgen voor flink wat kabaal onder water.

Die geluiden kunnen grote gevolgen hebben. Het testen van militaire sonarsystemen waarmee onderzeeërs op grote afstand worden gedetecteerd, kan voor strandingen van walvissen en dolfijnen zorgen. Uit onderzoek blijkt verder dat onderwatergeluid ervoor kan zorgen dat dieren minder goed kunnen communiceren, of dat ze hun foerageergedrag aanpassen waardoor ze minder energie binnenkrijgen. Het kan ook zijn dat ze wegtrekken uit een bepaald gebied, of juist op het geluid afgaan, wat botsingen kan veroorzaken. Ook kan onderwatergeluid betekenen dat dieren minder rusten en socialiseren.