Op een donkere plek op aarde kun je met het blote oog zeker tweeduizend sterren zien. Wat is het helderste exemplaar in die sterrenzee? De Poolster misschien? Nee! Er zijn tientallen sterren die feller schijnen.
Laten we beginnen met de onbetwiste leider in het klassement van helderste sterren. Veel mensen vergeten namelijk dat onze eigen zon óók een ster is. Met een helderheid van ruim 63 maal de helderheid van de nummer twee op de lijst staat de zon op eenzame hoogte. De zon schijnt zelfs zo fel dat – als ze zichtbaar is – in feite geen concurrentie duldt: door het felle zonlicht lijken er overdag helemaal geen andere sterren te schijnen.
De zon daargelaten strijkt Sirius met de titel van de helderste ster. Tijdens heldere winternachten vind je hem als een fonkelende blauwe stip boven de zuidelijke horizon. Na de zon en Sirius volgen er nog 45 andere sterren voordat we de Poolster tegenkomen. Toch denken veel mensen aan de Poolster ofwel Polaris als je ze vraagt naar de meest heldere ster. Waarom strijkt Polaris onterecht met deze eer?
Naamsbekendheid
Een verklaring kan zijn dat mensen gewoonweg niet zo heel veel sterren bij naam kennen. Kun jij Arcturus, Wega of Capella aanwijzen? Dat zijn stuk voor stuk ‘top-10 sterren’ die vanuit Nederland zichtbaar zijn en waarschijnlijk niet zoveel bekendheid genieten als de Poolster.
Polaris is dus niet de helderste ster, maar hij is wel speciaal door zijn positie aan de hemel. Waar je ook bent er ter wereld, wanneer je ook kijkt, de Poolster staat altijd precies boven het noorden. Kleine kanttekening daarbij: Polaris is ten zuiden van de evenaar niet zichtbaar. Terwijl de rest van de sterrenhemel een draaiende beweging maakt (een gevolg van de draaiing van onze eigen planeet), is de Poolster het stralende en rotsvaste middelpunt van deze kosmische carrousel.
Hoe het kan dat Polaris niet draait en de rest wel? Dat komt omdat de ster vrijwel exact in het verlengde van de draaias van de aarde staat. Stel onze planeet voor als een ronde tol waar een dunne staaf doorheen is geprikt die dient als draaias. Aan de onderkant gaat die staaf precies door de Zuidpool, aan de bovenkant gaat hij door de Noordpool. Boven de Noordpool loopt hij nog een stukje door en wijst precies in de richting van de Poolster. Overigens is het puur toeval dat de ster daar staat.
Op een foto met een lange sluitertijd van de sterrenhemel lijkt het alsof alle sterren ronddraaien. De Poolster in het midden lijkt stil te staan.
Flickr, Preston Dyches via CC BY-NC 2.0Uit de spotlights
Helaas voor de Poolster verliest hij in de toekomst zijn bijzondere positie. Dat heeft te maken met het ‘wiebelen’ van de aarde. Even terug naar de analogie met de tol. Als je wel eens met een tol hebt gespeeld weet je dat deze tijdens het tollen niet perfect stilstaat. De draaias van de tol maakt zelf óók een langzame cirkelbeweging.
Net als bij een tol slingert ook de aardas, zij het iets langzamer. De plek die de draaias van de planeet aan de hemel aanwijst beschrijft eens in de 26.000 jaar een cirkel. Steeds staat daardoor een ander stukje hemel in het ‘middelpunt’. Zo is over pakweg 12.000 jaar Wega (plek zes op de lijst van helderste sterren) onze noordpoolster! Polaris verdwijnt dus uit onze spotlights en is tegen die tijd eígenlijk nog maar een vrij ordinaire ster aan de noordelijke hemel. Enige troost is dat de aardas in de pakweg 14.000 jaar daarna weer terugkeert naar het stukje hemel van Polaris en daarmee zijn sterrenstatus herstelt.
