Spoedcursus buikgriep door virussen

Ken je dat, buikgriep? Met buikkrampen zit je op de wc en af en toe zet je je maaginhoud buiten. Buikgriep, dat is diarree en overgeven. Gelukkig is het leed na een paar dagen geleden en kun je gewoon weer naar school. Heb je jezelf ooit afgevraagd waardoor buikgriep veroorzaakt wordt? Wist je dat een op de vier Nederlanders jaarlijks ‘aan de schijterij’ is? En wist je dat in kinderdagverblijven en verpleeghuizen ware epidemieën (zogenaamde explosies) van buikgriep voorkomen? Hiermee is buikgriep een serieus gezondheidsprobleem en zeker niet alleen bij ons, maar ook in de rest van de wereld. Een spoedcursus buikgriep door virussen.

Hoe vaak komt buikgriep voor?

Elk jaar hebben 4,5 miljoen mensen in Nederland (dat is een op vier personen!) een buikgriep. Bij 220.000 mensen zijn de klachten zo ernstig dat zij langs hun huisarts gaan. Dit hebben epidemiologen van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu uitgeplozen.

Wat is buikgriep?

Buikgriep is een ontsteking van het maagdarmkanaal en wordt veroorzaakt door een heel rijtje virussen, bacteriën en parasieten. Een greep uit de boosdoeners: rotavirus, norovirussen, de bacteriën Campylobacter en Salmonella en de parasiet Giardia lamblia. Het kenmerk van buikgriep: heftige diarree en overgeven. De vakterm voor buikgriep is gastro-enteritis.

Welke ziekteverwerker geeft de grootste problemen?

Elk jaar worden een half miljoen mensen (dat zijn alle inwoners van Utrecht bij elkaar!) besmet door norovirussen. Veel mensen kennen alleen Salmonella bacteriën, die problemen kunnen geven als je ze binnen krijgt na het eten van rauwe eieren of kip. Norovirussen zijn echter een veel groter probleem door de grotere aantallen zieken en omdat deze virussen zo belangrijk zijn, maar eigenlijk nog erg onbekend, zal het vanaf nu alleen nog maar over norovirussen (NoV) gaan.

De meeste ziektemakers die buikgriep veroorzaken verspreiden zich via de zogenaamde fecale orale route (letterlijk: van de kont naar de mond). Poep en braaksel van een geïnfecteerde persoon kan gemakkelijk vele miljoenen virusdeeltjes bevatten. Iemand met vieze handen waar restjes braaksel of poep met virus aan zitten, kan dus gemakkelijk een ander infecteren. Zeker als je bedenkt dat norovirussen ook nog eens vreselijk besmettelijk zijn en dat je maar heel weinig virus hoeft binnen te krijgen om te ziek te worden. Minstens een op de drie mensen die in aanraking komt met het virus is de sigaar en wordt ziek, maar dit is afhankelijk van het aantal virusdeeltjes dat binnenkomt (dosis) en de afweer van de persoon (immuniteit).

Wordt het virus alleen overgedragen door mensen die elkaar besmetten?

Nee, van de half miljoen mensen die elk jaar worden besmet door norovirussen, zijn 50.000 tot 100.000 mensen geïnfecteerd door besmet voedsel. Een belangrijke besmettingsbron zijn rauwe oesters. Deze schelpdieren kunnen zeer veel virusdeeltjes bevatten als ze worden gekweekt in besmet water. Ook kan een zieke kok of fruitplukker met vieze handen voedingsmiddelen besmetten.

Poep je alleen virus uit als je ziek bent?

Nee, nog dagen daarna is er virus aantoonbaar in je poep. Er zijn zelfs mensen bekend die nog weken na een buikgriepje een bolus met virus produceerden. Dus zolang mensen virus uitscheiden (of: uitschijten) kunnen ze anderen besmetten.

Waar geeft het virus de grootste problemen?

In situaties waar mensen dicht op elkaar leven, leiden besmettingen tot zeer vervelende epidemieën (explosies) van buikgriep. Vooral in verzorgingshuizen, verpleeghuizen en kinderdagverblijven komen dit soort explosies regelmatig voor. Daarbij is het geen uitzondering dat zowel de helft van de bewoners, als de helft van het verplegend personeel ziek op bed ligt. Explosief spul dus.

Hoe erg is buikgriep door virussen?

Het ligt eraan wie je het vraagt: iemand die buikgriep heeft denkt dat zijn laatste uur geslagen heeft, maar dat valt gelukkig erg mee. Buikgriep is niet zo erg, want meestal zijn de klachten (overgeven, diarree) binnen enkele dagen weer verdwenen. In zorginstellingen is het natuurlijk wel hartstikke vervelend, omdat naast vele patiënten ook een deel van het verzorgend personeel ziek is. Door de enorme aantallen is buikgriep vooral een economisch probleem. Een voorbeeld: stel dat van 4,5 miljoen mensen met buikgriep de helft een baan heeft en 1 werkdag thuis blijft, dan heb je het al over 2,25 miljoen werkdagen ziekteverzuim. Dit komt overeen met 10.000 volledige banen. Je kunt je voorstellen dat daar torenhoge kosten mee gemoeid zijn.

Waar bestaan norovirussen uit? Wat is eigenlijk een virus?

Virussen zijn vreselijk klein en de NoV zijn zelfs voor virusbegrippen heel erg klein, ongeveer 30 nanometer (dat is 0,000000030 meter). Dat is 30 keer zo klein als een Salmonella bacterie. Op elk puntje van dit scherm zouden meer dan 14 miljoen virussen passen. Om een virus te kunnen zien heb je een zeer geavanceerde microscoop nodig, een zogenaamde elektronenmicroscoop. Veel bacteriën zijn met een gewone lichtmicroscoop te zien. Virussen bestaan uit niet meer dan wat genetisch materiaal met een eiwitschilletje en daarom kunnen ze, in tegenstelling tot bacteriën, zo klein zijn.

NoV zijn RNA virussen. Dit betekent dat het genetisch materiaal (genoom) uit RNA bestaat. Dit genetisch materiaal is te vergelijken met een codeboek. Als een virus een cel van het lichaam weet binnen te dringen ‘leest’ die cel welke viruseiwitten gemaakt moeten worden voor nieuwe virusdeeltjes. Dit staat allemaal beschreven in het codeboek. Ook maakt de cel het RNA na, doet het laagje viruseiwit eromheen en klaar is Kees: zonder het te weten werkt de cel mee aan zijn eigen ondergang.
Dat namaken van het RNA gebeurt nogal slordig, waardoor virusnakomelingen een beetje van elkaar verschillen. Op dit moment zijn 19 typen bekend die weer te verdelen zijn in meerdere subtypen.

Hoe kun je het virus opsporen?

In het laboratorium is het mogelijk vast te stellen of er virus in de poep van een patiënt zit. Daarnaast kan virus RNA worden bekeken om te achterhalen welk virus deze keer de veroorzaker van de buikgriep was. Kleine verschillen tussen de virustypes kun je bepalen door te sequensen (Engelse vakterm voor het bepalen van de volgorde van de bouwstenen van het genoom). Met sequensen kun je ook proberen de besmettingsbron te achterhalen. Dat kan door het virus RNA in bijvoorbeeld de poep van een patiënt en in een verdachte besmettingsbron te vergelijken.

Komen voedselinfecties alleen in Nederland voor?

Nee, zeker niet, het is een wereldwijd probleem. Veel levensmiddelen worden van het ene naar het andere land geëxporteerd. Er zijn enkele grote, internationale epidemieën geweest door voedsel dat besmet was met norovirus. In Europa werken een aantal laboratoria samen die explosies van buikgriep onderzoeken. Zij hebben een centraal computerbestand, waarin zoveel mogelijk gegevens worden opgeslagen van de onderzochte explosies van buikgriep. Met dit computerbestand kunnen snel en internationaal gegevens worden vergeleken. Als hetzelfde virus in verschillende landen explosies veroorzaakt is dat een aanwijzing voor een gemeenschappelijke besmettingsbron. Sinds de start van deze samenwerking zijn er al een aantal voedselinfecties succesvol opgespoord. Deze infecties waren tot de bron te herleiden: een nieuw NoV type kwam via transport van besmette oesters uit Frankrijk in Nederland, Finland en Denemarken terecht.

Hoe kan het virus gedood worden?

Het virus kan gemakkelijk overleven in levensmiddelen, zolang deze niet gekookt worden. Met virus besmet voedsel bederft niet, dus het ruikt lekker en ziet er gezond uit, in tegenstelling tot voedsel dat besmet is met bacteriën. Dat ruikt niet erg fris en ziet er vies uit, denk maar eens aan een pak melk dat zuur wordt. Viraal besmet voedsel is door een paar minuten koken prima te eten, omdat het virus na een paar minuten koken geïnactiveerd wordt.

Hoe voorkom je virale buikgriep?

Je kunt zelf de kans op besmetting verkleinen door een goede persoonlijke hygiëne door bijvoorbeeld steeds je handen te wassen na een bezoek aan het toilet. Denk eraan dat ook de deur- en de doortrekknop besmet kunnen zijn als iemand diarree heeft. Dus als je schoonmaakbeurt hebt ook die knoppen goed poetsen. Daarnaast is het verstandig om geen rauwe schelpdieren te eten. Eigenlijk gelden dezelfde regels als voor het voorkomen van infecties door bacteriën, alleen kunnen norovirussen wat beter tegen hitte en tegen de meeste schoonmaakmiddelen. Je moet eten dus goed verwarmen en met schoonmaken nog beter je best doen.

Met dank aan Marion Koopmans en Erwin Duizer.

Zie ook:

• Website van het RIVM over infectieziekten