Soms valt de stroom uit op planeet B

Planeet B is ontworpen en gebouwd. De zon en maan staan aan de hemel, er zijn oceanen, bergen en bossen, het weer is top, en natuur en dier zijn in balans. Alle mensen op aarde hebben hun koffers gepakt, we zijn naar ons nieuwe huis gereisd en nu is het tijd om in te trekken. Waar gaan we wonen? Hoe ziet de energievoorziening eruit? En hoe zorgen we ervoor dat we geen planeet C nodig hebben?

Met de kennis die we van de aarde meenemen - gegevens over hoe het níet moet, maar ook met ideeën over hoe het wel kán - kunnen we van onze nieuwe thuisplaneet een fijn onderkomen maken. Zo’n schone lei, daar weet Floor Alkemade wel raad mee. Zij is hoogleraar Economics and Governance of Technological Innovation aan de TU Eindhoven. Alkemade wil planeet B zo ontwerpen dat er hopelijk nooit een planeet C nodig zal zijn. Ze valt meteen met de deur in het nieuwe huis: “We moeten het radicaal anders aanpakken dan op aarde. Hoe zorgvuldig we een nieuwe planeet ook inrichten, het is geen sprookjeswereld met onuitputtelijke bronnen.” Alkemade wil planeet B zo ontwerpen dat een duurzame, circulaire leefstijl de meest logische en eenvoudigste optie is. De mens kiest tenslotte van nature voor de weg van de minste weerstand. “Op aarde is het vaak de makkelijkste optie om een vervuilende leefstijl te hebben.”

“In een circulaire basis kun je alles zo ontwerpen dat we veel minder energie en grondstoffen nodig hebben”, zegt Alkemade. In een circulaire economie zit het systeem zo in elkaar dat je producten en grondstoffen zo veel mogelijk hergebruikt en afval minimaliseert. Kapotte spullen worden gerepareerd, gerecycled of omgezet in nieuwe materialen. “Containers de wereld over laten varen met troep van AliExpress? Dat gaan we niet meer doen.” Planeet B kent juist weinig tot geen verspilling en er is minder consumptie in zijn geheel. Bovendien komt in een kringloopeconomie alle energie uit hernieuwbare bronnen.

Binnen 15 minuten

Bij een nieuw economisch en industrieel systeem hoort ook een nieuwe manier van wonen en leven. Op haar versie van planeet B ziet Alkemade het concept van de 15 minutenstad wel zitten. “In zo’n stad zit alles wat je nodig hebt – winkels, werk, onderwijs, zorg, groen en cultuur – op 15 minuten loop- of fietsafstand. We produceren en verwerken voedsel en spullen zo veel mogelijk lokaal, duurzaam en circulair. Personenauto’s zijn vrijwel niet nodig.” Als Alkemade het mocht zeggen, hebben we geen eigen auto’s meer op planeet B. “Die staat het grootste deel van de dag stil en als je ’m wel gebruikt, zit je er meestal in je eentje in. Lopen en fietsen zijn bovendien beter voor je.” Voor wie dat nodig heeft, is er wel openbaar vervoer en deelmobiliteit, zoals deelscooters en -auto’s.

De 15 minutensteden worden aantrekkelijk om in te wonen. Er komt veel gemeenschappelijke, groene ruimte. “Mensen zijn gelukkiger met natuur om zich heen”, stelt Alkemade. De hoogleraar vindt wel dat we op planeet B genoegen moeten nemen met wat minder vierkante meters woonruimte per persoon. “De grote woningnood in westerse landen komt mede doordat we steeds meer ruimte per individu willen. Maar hoeveel heb je nu eigenlijk nodig? Er zijn ook rijke steden, bijvoorbeeld in Japan, waar mensen goed leven met minder ruimte.”

Alkemades opzet van de 15 minutensteden zorgt ervoor dat er minder transport nodig is op planeet B. Ook dat scheelt ruimte, energie en middelen. Voor het dagelijks leven hebben we aan plaatselijke windenergie, zonne-energie en aardwarmte genoeg, verwacht Alkemade. “Alleen voor de industrie hebben we extra energie nodig. Dat kunnen we opwekken op plekken die minder aantrekkelijk zijn om te wonen. Een zonnepark of windpark kun je installeren waar ze zo veel mogelijk opleveren en de biodiversiteit niet te veel verstoren.” Daarnaast kunnen – of willen – we waarschijnlijk niet volledig om vliegverkeer heen. Er is nog een ontwikkelingsslag nodig om vliegtuigen te laten passen in het circulaire plaatje. Hetzelfde geldt voor bepaalde producten die nu nog niet geschikt zijn voor het design to recycle-principe. Op aarde werken onderzoekers bijvoorbeeld nog aan recyclebare batterijen waar minder problematische en/of schaarse grondstoffen voor nodig zijn, zoals kobalt en lithium.

Overvloedillusie

Er bestaat een kans dat je als lezer weerstand voelt bij deze nieuwe manier van leven op planeet B. Het lijkt misschien een strak stramien. Dat valt mee, benadrukt Alkemade. “Net als op aarde zullen er regels en afspraken zijn over het nieuwe systeem, maar daarbinnen kun je alles zelf kiezen. De randvoorwaarden zijn alleen anders dan in onze huidige economie.”

Een verschil tussen de aarde en planeet B is bijvoorbeeld de hoeveelheid stroom die uit het stopcontact komt. Op aarde is die voorraad oneindig. We zijn, in welvarende landen althans, gewend aan een idee van overvloed. Er komt eindeloos veel water uit de kraan, de supermarktschappen zijn altijd gevuld, nieuwe spullen zijn overal verkrijgbaar en afval verdwijnt als vanzelf uit je zicht. Alkemade: “Alle nieuwe dingen die we kopen, kosten materialen en energie, en leveren afval op. Ondertussen zijn de kosten van de achterliggende vervuiling onzichtbaar, want die worden niet doorberekend in de prijs.”

Shift in mindset

Leven in een overvloed die eigenlijk niet bestaat, heeft als gevolg dat we de grenzen van de planeet overschrijden. Planetaire grenzen gaan bijvoorbeeld over opwarming van de aarde, verlies aan biodiversiteit, de stikstofkringloop, waterschaarste en landgebruik voor voedsel. Op aarde breken we steeds verder door die ecologische plafonds heen. “Als we planeet B leefbaar willen houden, moeten we binnen de planetaire grenzen blijven”, zegt Alkemade. “Tegelijkertijd moeten we zorgen dat alle mensen een goed leven kunnen leiden. Ik denk daarom dat er een shift in mindset nodig is bij de bewoners van planeet B.”

Dat betekent concreet dus bijvoorbeeld dat de lokaal opgewekte stroom in een 15 minutenstad op kan gaan. Alkemade: “Er is genoeg energie voor het gewone dagelijkse leven, maar alleen als we een beetje rekening houden met elkaar. We kunnen geen groter beslag leggen op grondstoffen dan nodig.” Op planeet B wordt sociale cohesie dus extra belangrijk. Moet lukken, want een behoefte aan gemeenschap zit al in ons, stelt Alkemade. “Mensen verlangen naar een gevoel van saamhorigheid.”