Israëlische soldaten die zich misdragen in de Palestijnse bezette gebieden. Gaat het hier om een paar rotte appels of een leger aan kwaadaardige dienstplichtigen? Antropologe Erella Grassiani onderzocht hoe de soldaten hun eigen gedrag zien en bij wie zij de verantwoordelijkheid voor misstanden leggen.
In juli 2013 komt Erella Grassiani ‘s boek Soldiering under Occupation uit waarin zij het dagelijkse gedrag van Israëlische soldaten nader bekijkt. Op basis van haar onderzoek uitgevoerd in 2006 en 2007 onder Israëlische (ex)soldaten, analyseert Grassiani naast hun gedrag ook hun morele overwegingen en het vertoog dat ze gebruiken om hun gedrag uit te leggen en te legitimeren. Op Kennislink geeft zij alvast een inkijkje in haar nieuwe boek.
Verantwoording misstanden
In de kranten worden ze wel eens geciteerd: de Israëlische soldaten die mee hebben gedaan aan militaire operaties in de Palestijnse bezette gebieden. Ze vertellen dan over hun ervaringen; over het gemak waarmee Palestijnse bezittingen werden vernietigd door henzelf en hun kameraden en ook over de vrouw die per ongeluk door een sluipschutter werd gedood.
Maar ook buiten operaties om gebeuren er veel zorgwekkende dingen: een bekend voorbeeld is de man die bij het checkpoint gedwongen werd om viool te spelen voor de soldaten of de verhalen over mensen die uren geboeid in de zon moeten wachten zonder duidelijke reden.
Als zulke verhalen de media halen, wat in een enkel geval gebeurt, komen in Israël de legerwoordvoerders en politici al snel met reacties als: ‘De verhalen zijn overdreven’, ‘Israël is het meest morele leger in de wereld en elke afwijking hiervan zal worden onderzocht’ en ‘Als er echt incidenten waren dan staan deze op zichzelf’. Hieruit klinkt het idee dat áls er al soldaten waren die zich misdroegen, het slechts ging om rotte appels die het voor de rest verpestten.
Dit soort verklaringen over de ‘rotte appel’ die het leger maar al te vaak geeft, maar ook de uitlatingen van sommige linkse activisten die de soldaten alleen als monsters en immoreel beschouwen zijn ontoereikend. Het is belangrijk om de ervaringen van soldaten te begrijpen vanuit hun eigen perspectief. Wat is de context van hun gedrag, hoe leggen ze het uit en bij wie ligt de verantwoordelijkheid?
Banaliteit van het kwaad
Deze vragen passen binnen de wetenschappelijke debatten rond ‘daders’ en de vraag ‘waarom doen ze wat ze doen’. Veel sociaal psychologen hebben zich al over deze belangrijke vraag gebogen, vooral sinds de Tweede Wereldoorlog.
Hannah Arendt bijvoorbeeld werd bekend met haar ideeën over de banaliteit van het kwaad, waarmee zij Adolf Eichmann beschreef tijdens zijn veroordeling als nazi in Jeruzalem begin zestiger jaren. Zij beschreef Eichmann, die iedereen graag als ‘monster’ bestempelde als ‘normaal’.
Volgens haar was Eichmann niet inherent sadistisch, maar een gewone burger zoals eenieder, die door het systeem waar hij deel van uitmaakte tot gruwelijke daden kwam. De ideeën van Arendt zijn belangrijk, omdat zij liet zien dat ook ‘normale mensen’ gruwelijkheden kunnen begaan.
Zonder het gedrag van Israëlische soldaten goed te praten, bekeek ik in mijn onderzoek hoe deze jonge soldaten, in Israël gezien als het ‘zout der aarde’, zich konden misdragen. Hoe zagen zij hun eigen werkelijkheid, zittend bij de controlepost, zwaargewapend wandelend door Palestijnse dorpen of tijdens nachtelijke arrestaties. Wat vonden zij belangrijk, waren ze bezig met de morele dilemma’s die zij tegenkwamen of helemaal niet?
Deze vragen werden op een antropologische manier bekeken, dat wil zeggen, door veel met soldaten te praten, hun uitspraken te analyseren en door gedetailleerd naar hun werkzaamheden binnen de bezetting te kijken.
Soldaten uit het Israëlische leger in Hebron. Grassiani interviewde Israëlische soldaten om erachter te komen hoe zij hun diensttijd ervaren.
ForestForTreesVerveling en vermoeidheid
Soldaten zelf zetten over het algemeen geen vraagtekens bij de Israëlische bezetting van de Palestijnse gebieden of bij de rol van het Israëlische leger daarin. Zij zagen dit als een voldongen feit en stelden hier bijna geen vragen over, hoogstens na hun diensttijd, maar zeker niet gedurende de tijd dat zij een uniform droegen.
Waar ze het wel over hadden was bijvoorbeeld shkhika (fysieke en mentale uitputting). Dit was één van de termen die tijdens de interviews naar boven kwam en die belangrijk is als we de ervaring van de soldaten willen begrijpen. Ook verveling, moeheid en frustratie werden besproken als soldaten hun gemoedstoestand beschreven tijdens het werk in de bezette gebieden, zoals het werk bij de controlepost.
‘De eerste twee weken is het ok,’ vertelde een van de (ex) soldaten. ‘Je houdt je aan de regels. Maar na een tijdje, je houdt 8 uur per dag de wacht, je slaapt niet genoeg, je bent moe, je bent uitgeput van deze situatie, fysiek en mentaal, en dan ga je iedereen verdenken, mensen reageren dan op een irrationele manier.’
In het leven als soldaat slaat vermoeidheid al snel toe.
Alessandro Zangrilli, via CC 0Wat hier duidelijk naar voren komt en wat bijna al de soldaten die geïnterviewd werden vertelden, was de invloed van de lange uren, de verveling en bijvoorbeeld het gebrek aan slaap op hun gedrag.
Zwart werk
Veel soldaten vertelden dat het in het begin van hun diensttijd nog meeviel; ze hielden zich aan de regels en waren nog gemotiveerd. Na een tijdje, echter, sloop een routine in hun werk, ze begonnen gefrustreerd te raken, verveeld en uitgeput.
‘In het begin behandel je ze met meer respect [de Palestijnen],’ vertelde een informant me ‘maar met de tijd komt de uitputting. Je valt ze meer lastig…het komt van de verveling, je staat elke dag bij de controlepost, er is niks te doen. En dan kun je de meest humane persoon zijn…er is een gevoel van wrok, je moet hier zijn voor de kolonisten en dus reageer je het op hen af [de Palestijnen]…’
http://www.youtube.com/watch?v=wzA-mccUWlQ
Gang van zaken bij een controlepost. Volgens Grassiani draagt de frustratie, verveling en vermoeidheid die Israëlische soldaten ervaren bij het bemannen van controleposten ertoe bij dat zij Palestijnse burgers er eindeloos ophouden, ondervragen en vernederen.
Hier komt ook een frustratie door, die onder andere te maken heeft met het feit dat Israëlische soldaten worden grootgebracht met een ideaalbeeld van wat een gevechtssoldaat zijn inhoudt. Ze gaan het leger in en willen ‘actie’; een strijd leveren tegen een zichtbare vijand. Maar in de realiteit komen deze soldaten vaak terecht in de bezette gebieden waar zij politietaken moeten uitvoeren zoals hierboven beschreven. Dit werk wordt gezien als ‘zwart werk’ wat erg zwaar is en verre van heroïsch.
Een ander belangrijk punt is de grote hoeveelheid macht die de soldaten in handen hebben. Negentienjarige jongens kunnen zelf beslissen wie door de controlepost mag lopen en wie niet, wie gecheckt moet worden en wie niet. Deze macht kan op gemakkelijke manier worden misbruikt, wat ook op grote schaal gebeurd. ‘Ik schaamde mezelf op de dag dat ik me realiseerde dat ik eenvoudigweg genoot van het gevoel van macht,’ vertelde een (ex) soldaat aan de organisatie Breaking the Silence, ‘je kunt er niet aan ontkomen om ervan te genieten. Niet alleen genieten, je hebt het nodig’.
Morele vervlakking
Er was bij deze soldaten op verschillende niveaus sprake van vervlakking. Emotioneel, fysiek en cognitief trad afstomping en vermoeidheid op. Door de verveling bij de controlepost, het werken in weer en wind, de frustratie van de soldaten gecombineerd met gevoelens van angst voor een onzichtbare vijand (want iedereen is een potentiële terrorist) zagen de soldaten al snel het verschil niet meer tussen goed en fout, moreel en immoreel.
Dit werd nog eens versterkt door een doofpotcultuur die aanwezig is in het leger en door commandanten die soms hetzelfde gedrag als de soldaten vertonen of hun misstappen in elk geval niet veroordelen.
Wat dus gezegd kan worden is dat de omstandigheden waarin de soldaten werkten samen met hun eigen frustraties en onzekerheden ook een morele vervlakking tot gevolg hadden. Gecombineerd met de enorme macht die soldaten hebben tegenover de Palestijnse bevolking, door hun positie als militair in het Israëlische leger, kan hun gedrag tegen deze bevolking agressief en gewelddadig worden.
Verantwoordelijkheid nemen
Verantwoordelijkheid voor hun daden werd door de soldaten op deze manieren ontdoken en naar anderen, zoals de hogere commandanten of zelfs de politieke leiders, doorgeschoven. Maar de vraag is of deze soldaten niet op een bepaalde manier gelijk hebben met dit laatste punt? Natuurlijk is hun gedrag, zeker als het excessief en gewelddadig is, op geen enkele manier goed te praten en moeten soldaten hier ook zelf verantwoordelijkheid voor nemen. Maar deze jonge soldaten maken deel uit van een systeem dat de bezetting in stand houdt. Hun gedrag is een product van dit systeem.
Rondleiding in de stad Hebron georganiseerd door de organisatie Breaking the Silence om de realiteit van het Israëlische systeem van bezetting te laten zien. De gidsen zijn zelf ex-soldaten uit het Israëlische leger en vertellen over hun diensttijd in bezet Palestijnse gebied.
pic-chicDeze jonge volwassenen dragen ook zelf verantwoordelijkheid voor hun activiteiten, maar het is van cruciaal belang dat hun situatie en gedrag wordt gezien als een structureel probleem. Politici en legerleiding zouden, in plaats van de soldaten aan te wijzen als rotte appels, verantwoordelijkheid moeten nemen voor hun gedrag en het zien als een veel groter, algemeen probleem in plaats van uitzonderlijk.
Het ‘pesten’ van Palestijnen bij een controlepost, het afreageren van frustraties op de lokale bevolking en het gebruik van geweld tegen onschuldige burgers gebeurt op een te grote schaal om als incidenten te kunnen worden afgedaan. Pas wanneer de Israëlische politiek maar ook de maatschappij haar verantwoordelijkheid neemt en dit gedrag openlijk bespreekt en eerlijk kijkt naar de omstandigheden waarin de soldaten werken en naar de bezetting zelf, kan misschien een verandering tot stand komen.