'Sociale ongelijkheid groeit door de robotisering'

Op de Tweede Maasvlakte torenen hoog boven de schepen, de kade en het water gigantische kranen uit. Ze laden en lossen de containers van grote schepen. Hier vind je geen stoere, door de zon gebruinde mannen en vrouwen op de bok, die de kranen besturen. Zij houden een stuk verderop in een kantoor toezicht en kijken naar een beeldscherm of de geautomatiseerde kranen goed werken. Zo gaat het er nu al op twee grote terminals aan toe in de havenstad.

Is dit een mooi voorbeeld van de vooruitgang en de opkomende robotisering in de haven? Of is het een verschrikking en het begin van massawerkloosheid? Dat laatste, zegt Niek Stam van vakbond FNV resoluut. “Op deze manier ontstaat sociale onrust. Honderden mensen verliezen hun baan in de haven. Vooral werk voor laagopgeleiden verdwijnt. Het gaat om mensen die tientallen jaren keihard hebben gewerkt”, zegt Stam.

Banenslopers?

Hierdoor ontstaat een tweedeling, voegt hij eraan toe. Maar is dat wel zo? NEMO Kennislink schreef al eerder over de vraag of robots onze banen inpikken. Uit een grootschalige, internationale studie over tientallen jaren bleek opmerkelijk genoeg juist dat ze banenmakers zijn. In landen met automatisering neemt het werk toe, liet onderzoeker Georg Graetz weten.

Maar dat is niet het hele verhaal. Want Graetz benadrukte ook dat laagopgeleiden wel degelijk de klos zijn. Werk aan de onderkant van de arbeidsmarkt wordt namelijk overgenomen door robotisering en daar komen er juist geen banen bij. Bij hoger opgeleiden dus wel. “Het succes van de een is de pijn van de ander”, zegt econoom Robert Inklaar van de Rijksuniversiteit Groningen. Hij onderzoekt de invloed van robots op de arbeidsmarkt. Stam voegt er aan toe: “In mijn ogen zijn robots niets anders dan banenslopers. Het werk wordt als het ware naar boven geduwd. Onder aan de arbeidsmarkt is er een overcapaciteit en daar vind je prijsdemping en werkloosheid.”

Meer recente onderzoeken onderschrijven de penibele situatie van laagopgeleiden. Graetz onderzocht de invloed van robotisering over langere tijd in verschillende landen. Dan Acemoglu (MIT) en Pascual Restrepo (Universiteit van Boston) keken in meerdere studies naar de gevolgen op de lokale arbeidsmarkt in de Verenigde Staten. In gebieden waar meer robottechnologie wordt ingezet, bij de auto-industrie bijvoorbeeld, gaat zowel de werkgelegenheid als de lonen omlaag. “Ook hier blijkt dus weer dat laagopgeleiden eronder lijden. Deze onderzoeken vullen de studie van Graetz aan. Ze laten zien dat de sociale ongelijkheid groeit door robotisering”, zegt Inklaar.

Volgens Inklaar en Stam is het geen toeval dat politici als Donald Trump en Geert Wilders juist nu populair zijn. “Kijk maar eens naar de regio’s in Amerika waar er flinke concurrentie is met China. Meerdere onderzoeken laten zien dat daar een lagere werkgelegenheid en lagere lonen zijn”, zegt Inklaar. Hij wijst op de zogeheten Amerikaanse rust belt, waar de oude industrie zat. “Daar zien we het grootste effect. In 2008 won Barack Obama daar met een boodschap van change. Nu vinden veel mensen dat verandering was beloofd, maar het alleen maar slechter is gegaan.” Stam vult aan: “De verontwaardiging is groot, omdat veel laagopgeleiden dolgraag willen werken maar niks kunnen vinden. Het is een vergeten groep.”

Wat valt eraan te doen? Vakbondsman Stam pleit voor de invoering van een robottaks. “We zullen wel moeten. Robots betalen geen belasting of zorgpremie. Als we een welvaartsstaat willen houden met een betaalbare zorg en oudedagsvoorziening is het noodzakelijk dat er een robottaks komt”, zegt hij.

Garnalenpelmachine

Werknemers betalen nu ook belasting, dus is het logisch om robots ook te laten betalen, redeneert hij verder. “Anders raakt de overheid in problemen. Hoe krijgen ze anders genoeg inkomen als robots straks nog massaler werk overnemen?” Ook Bill Gates sprak zich al uit voor een robotbelasting.

Ook vindt Stam het gevaarlijk dat een schat aan ervaring weggaat. Hij noemt nog een keer de haven van Rotterdam. “Bij de terminals waar de kranen geautomatiseerd zijn, wordt alleen nog toezicht gehouden vanachter een bureau. Normaal heeft een kraanmachinist een perfect overzicht. Hij of zij voelt de wind en houdt daar rekening mee. Vanachter een bureau is dit absoluut niet hetzelfde. Het wordt veel minder afwisselend, maar je verliest ook de feeling met het werk. We moeten gebruik maken van de waardevolle ervaring die mensen hebben en niet vernieuwen alleen maar omdat het kan.”