Snellezen gaat ten koste van tekstbegrip

De Amerikaanse docente Evelyn Wood was in 1959 een van de eersten die beweerde sneller te kunnen lezen mét behoud van goed begrip. Samen met haar man ontwikkelde ze een methode waarbij deelnemers leerden hele groepen woorden in een keer in zich op te nemen. Je maakt dan minder oogbewegingen tijdens het lezen en dat bespaart tijd.

Maar dat klopt niet, zo schrijven psycholoog Keith Rayner en zijn collega’s in hun overzichtsartikel. Oogbewegingen maken niet meer dan tien procent uit van de totale leestijd. De overige tijd gaat zitten in het herkennen van de woorden en het begrijpen van de tekst. Besparen op die tien procent zal dus weinig verschil maken. Als visuele informatie sneller binnenkomt dan het taalsysteem die kan verwerken, is de tijdsbesparing vergeefse moeite.

Herlezen

Een andere populaire snelleesstrategie is rapid serial visual presentation (RSVP), waarbij de tekst woord voor woord op het beeldscherm van een tablet, smartphone of computer wordt weergegeven. De lezer kan zo snelheden van 600 tot 800 woorden per minuut halen. Ook hier beweren aanhangers dat de afname van oogbewegingen leidt tot tijdsbesparing. Bovendien stellen zij dat RSVP het onmogelijk maakt om zogenaamde ‘regressies’ te maken. Dit zijn oogbewegingen terug in de tekst om woorden te herlezen. Regressies maken zo’n 10 tot 15 procent van de leestijd uit, dus als je die niet meer kunt maken, lees je sneller.

Maar die regressies maak je als lezer niet voor niets, zo schrijven de onderzoekers. Meestal dient een regressie om een fout in het tekstbegrip te herstellen. Als het de lezer onmogelijk wordt gemaakt om stukjes te herlezen, kan hij eventuele begripsfouten niet corrigeren. Dat leidt uiteindelijk tot een verminderd tekstbegrip.

Innerlijke spraak

Veel snelleesmethoden focussen niet alleen op de oogbewegingen, maar ook op het ‘subvocaliseren’. Dit is het in je hoofd ‘uitspreken’ van de tekst. Volgens snellees-goeroes is het een overblijfsel van het hardop lezen tijdens het vroege leerproces. Als je dit weet te onderdrukken, bespaar je tijd en lees je dus sneller.

Ook dit klopt niet, zo tonen Rayner en zijn collega’s aan. Los van de vraag hoe het überhaupt mogelijk is dit automatische proces te onderdrukken, blijkt uit onderzoek dat subvocaliseren juist helpt bij het herkennen van woorden. Kunstmatige pogingen om deze innerlijke spraak onmogelijk te maken, tonen dan ook aan dat dit het moeilijker maakt om inhoudelijke vragen over de tekst te beantwoorden.

“Subvocaliseren helpt inderdaad bij begrip,” aldus onderzoekster Linda de Leeuw, die niet bij de publicatie betrokken was. “Ik betrap me er zelf ook op dat ik de tekst in mijn hoofd verklank als ik een mail of een juridische tekst nalees.” De Leeuw promoveerde eind 2015 aan de Radboud Universiteit op haar onderzoek naar tekstbegrip bij jonge lezers. Hieruit bleek dat een hoge leessnelheid met name bij technisch zwakke lezers contraproductief is voor het tekstbegrip. “Ik kan snellezen dan ook niet promoten, zeker niet bij kinderen,” stelt ze.