Zes op de tien Nederlanders slikt supplementen. Waar komt die behoefte om je voeding aan te vullen met pillen vandaan? “We zien ons lichaam meer en meer als een project waarin we kunnen investeren.”
Pillen, poeders, druppels, capsules of drankjes. Supplementen komen in allerlei vormen en bijna zestig procent van de Nederlanders gebruikt ze als aanvulling op hun dagelijkse voeding. De meest gebruikte supplementen zijn vitamine D, multivitamine, vitamine C en magnesium.
Vraag je naar de redenen om voedingssupplementen te slikken, zoals het CBS deed, dan is het antwoord meestal ‘voor de zekerheid’. Er zijn ook mensen die het doen omdat ze tot een speciale groep behoren waarvoor een advies geldt (zie kader), vanwege het vermoeden dat voeding te weinig voedzaam is, vanwege gezondheidsklachten zoals vermoeidheid, of vanwege lage bloedwaarden of een dieet. We slikken supplementen met name op eigen initiatief, dus niet op doktersadvies.
Maar waarom? De meeste mensen hebben geen voedingssupplementen nodig, schrijft het Voedingscentrum. We krijgen al genoeg vitamines en mineralen binnen door gezond en gevarieerd te eten. Bovendien is er geen enkele goede reden om méér vitaminen dan de ADH (aanbevolen dagelijkse hoeveelheid) in te nemen, integendeel zelfs. Vanwaar dan die sterke behoefte aan vitaminen en mineralen in pilvorm?
Medicalisering
Om dit fenomeen te begrijpen moeten we kijken naar bredere maatschappelijke veranderingen van de laatste decennia, volgens Carla Rodrigues. Zij is medisch socioloog en doet onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam naar de sociale context waarin mensen medicijnen en supplementen gebruiken. Ze noemt de opkomst van het healthism als een verklaring, de opvatting dat gezondheid de belangrijkste waarde is in het leven en dat je daar persoonlijk verantwoordelijk voor bent. “Er is een idee ontstaan dat je lichaam iets is waar je aan kan werken, waar je aan moét werken”, zegt Rodrigues.
— Carla RodriguesDe dokter is niet meer de enige autoriteit op het gebied van kennis over gezondheid
Gezondheid heeft zich opgewerkt tot een superwaarde, een metafoor voor alles wat goed is in het leven, merkte de Amerikaanse econoom Robert Crawford al op in 1980. Dit nieuwe gezondheidsbewustzijn, beschrijft hij, gaat hand in hand met de medicalisering van het dagelijks leven. “Onze lichamen worden gezien als iets dat continu gemonitord moet worden, waarmee we het tot doelwit maken voor medische interventies”, zegt Rodrigues.
Oorspronkelijk waren medicijnen alleen bedoeld om klachten te behandelen, maar de wijze waarop we tegenwoordig potjes pillen opentrekken gaat buiten die gezondheidsklachten om. “Nu gebruiken steeds meer mensen medicatie en voedingssupplementen als vorm van preventie of zelfverbetering.”
Wat wil je, als je dag in dag uit de boodschap krijgt om een gezonde leefstijl te omarmen, goed te eten, veel te bewegen, de balans tussen werk en privé te bewaken? Je moet het allemaal zelf voor elkaar boksen. “We zien ons lichaam meer en meer als een project dat we op verschillende manieren kunnen veranderen. Supplementen en medicijnen zijn tools die mensen kunnen gebruiken om daar aan bij te dragen.”
Natuurlijk
De wereld der supplementen reikt veel verder dan vitaminepillen, die we vooral ‘voor de zekerheid’ bijslikken vanwege de voedingswaarde. Kalmeren? Daar zijn kruidenpreparaten voor, net als voor slaap opwekken of eetlust afremmen. En dan zijn er nog subculturen waar bepaalde supplementen populair zijn.
Een kwart van de sporters slikt voor of na het sporten één of meerdere supplementen. Pre-workoutsupplementen met creatine of cafeïne om extra kracht te kunnen leveren, eiwitpoeders om daarvan te herstellen. En niet alleen in de bodybuilding- en fitness-scene rollen supplementen over de toonbank, ook fietsers en hardlopers hebben prestatieverhogende pillen en poeders omarmd.
Rodrigues’ studies tonen dat mensen geneigd zijn om supplementen te zien als een natuurlijke manier om hun lichaam te helpen. Neem een winkel als Holland & Barrett, die zichzelf presenteert als specialist in natuurlijke gezondheid en zorg. Je koopt er kruidenpreparaten met bijvoorbeeld valeriaan, knoflook, ginkgo en sint-janskruid, maar net zo goed eiwitpoeders voor spieropbouw.
“Minder bewerkt, giftig of schadelijk dan medicijnen. Zo denken consumenten vaak over supplementen”, aldus Rodrigues. “Iets wat je ongehinderd aan je lichaam kunt toevoegen om er beter van te worden. Hoe natuurlijk supplementen zijn en of je lichaam er baat bij heeft of juist niet, dat is uiteraard een heel ander verhaal.”
Sociale rollen
Healthism dus, de bredere consumentencultuur in onze kapitalistische maatschappij die de nadruk legt op gezondheid van het lichaam, al gaat de consumptie van supplementen tegenwoordig verder dan de gezondheidsideologie. Voor verbetering van de prestatie en het uiterlijk van dat lichaam zijn ook tal van pilletjes voorhanden. Een mooiere huid of betere concentratie? Het is in pilvorm beschikbaar.
We kunnen nog verder inzoomen op zoek naar een verklaring, zegt Rodrigues. “Om op een dieper niveau te begrijpen wat mensen drijft supplementen te gebruiken, moet je de sociale context begrijpen, de sociale en individuele behoeften, identiteiten en verwachtingen in de samenleving.”
Tijdens haar promotieonderzoek verrichtte ze interviews en focusgroepen in Maputo, de hoofdstad van Mozambique, naar het gebruik van medicijnen, voedingssupplementen, traditionele kruiden en energiedrankjes. Welke persoon wat gebruikt aan middeltjes, was vaak te relateren aan iemands beeld van de eigen identiteit en sociale rol in de samenleving. “Een man vertelde me dat hij in de sportschool omging met vrienden die ook supplementen gebruikten om hun spiergroei te stimuleren. Ze trainden samen, gingen naar clubs en hadden allemaal grote spieren. Hij voelde de behoefte om zijn spieren te boosten om deel te zijn van de groep, om een sociale identiteit op te bouwen. Daarbij komt dat in Maputo de genderrollen aan het veranderen zijn. Mannen verliezen hun rol als enige kostwinner en ik zag dat sommigen zich wendden tot onder andere medicatie en supplementen om hun masculiniteit te helpen behouden.”
Influencers
In Nederland zijn de sociale rollen waarschijnlijk anders, waardoor de resultaten uit Mozambique niet zomaar door te trekken zijn. “Maar wat we ook in westerse landen zien, is dat de dokter niet meer de enige autoriteit is op het gebied van kennis over gezondheid. Mensen lezen informatie online, bouwen op hun eigen ervaring en lezen en horen de ervaringen van anderen rond supplementen.” Wie rondhangt op Instagram kan dat bevestigen. Je kunt niet heen om de influencers die betaald krijgen om allerhande supplementen aan te prijzen. De reclame vanuit de supplementenindustrie, met de boodschap dat je je eigen lichaam kan optimaliseren, is ontzettend sterk.
Rodrigues ziet het gebruik van voedingssupplementen in de toekomst niet afnemen. “Ik denk niet dat mensen minder in hun lichaam gaan investeren, ondanks dat er tegenstrijdige berichten rondgaan over de werkzaamheid en schadelijkheid van supplementen.”
Toevallig waarschuwde het RIVM recent weer voor bepaalde supplementen, dit keer ging het om Huperzia serrata, Tabernanthe iboga en Ashwagandha, kruiden die vervelende en ronduit gevaarlijke bijwerkingen kunnen hebben. “Dit soort voorbeelden komen regelmatig voorbij”, aldus Rodrigues. “Mensen stoppen met een bepaald product of merk, maar blijven wel andere supplementen gebruiken. De keuze voor een bepaald product is meestal gebaseerd op wat we als betrouwbare bronnen van informatie, kennis en advies beschouwen. Waaronder de ervaringen van mensen uit het eigen sociale netwerk. Die bron vinden we toch vaak het belangrijkst.”