Schrijven met hand en hoofd

Dit redactioneel is geschreven op een toetsenbord. Ik heb hem niet eerst met de hand uitgeschreven. Vroeger deed ik dat wel, maar uiteindelijk voelt het toch efficiënter om direct te typen. Dat levert waarschijnlijk tijdwinst op, maar de kans bestaat dat ik daardoor ook iets inlever. Nu ik de woorden tik en niet opschrijf, maak ik op een andere manier gebruik van mijn hersenen dan vroeger. Dat hoeft niet verkeerd te zijn, maar een verschil is er zeker.

De theorie van embodied cognition – ofwel belichaamde cognitie – maakt al decennia opgang in de hersenwetenschappen en wordt steeds meer onderbouwd met onderzoek. De theorie komt er simpelweg op neer dat we lichaam en geest niet gescheiden kunnen zien. Wat we denken, heeft invloed op ons lichaam en – misschien minder vanzelfsprekend – omgekeerd heeft wat ons lichaam doet invloed op hoe we denken en leren.

Boetseren

Niet alleen wat we zien, horen en proeven is input voor onze hersenen, maar ook de manier waarop we staan en bewegen. Heel concreet betekent dat bijvoorbeeld dat basisschoolleerlingen woorden als ‘boetseren’ en ‘beitelen’, die horen bij een duidelijke beweging, beter onthouden als ze er gebaren bij maken. Dat liet onderzoekster Jacqueline de Nooijer vorig jaar zien in haar promotieonderzoek.

Een andere beweging

Geen gekke gedachte dus dat schrijven met een pen in je hand je hersenen anders stuurt dan wanneer je tikt op een toetsenbord. In onze steeds meer gedigitaliseerde wereld schrijven we allemaal steeds minder met de hand. Zou dat ook niet iets kapotmaken? Verliezen we misschien belangrijke cognitieve vaardigheden, zelfs al krijgen we er andere voor in de plaats?

Gelukkig wordt nu erkend dat kinderen die leren schrijven dat met hoofd en hand tegelijk moeten doen. “Als je leert schrijven, maakt je hand bij elke letter een andere beweging. Die fysieke ervaring draagt bij aan het leerproces”, vertelt Harold Bekkering, hoogleraar Cognitieve Psychologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen en schrijver van het boek ‘De lerende mens’ in een interview met Kennislinkredacteur Erica Renckens.

“Letters als de p en de b zijn toch al lastig om te leren, omdat het brein van nature spiegelingen zoveel mogelijk negeert. Een toetsenbord maakt het onderscheid tussen die letters lastiger, de motorische activiteit van het schrijven helpt juist.” Bekkering is trouwens geen tegenstander van nieuwe technieken in het onderwijs, het gaat er hem vooral om dat de technieken worden ingezet
met begrip van onze cognitieve processen.

Ook op een tablet kun je volgens hem goed leren schrijven, als je maar een elektronische pen gebruikt en een slim programma. “Je kunt eindeloos oefenen met de computer en feedback krijgen over jouw letter ten opzichte van de ideale letter.”

Maar als er geen goede digitale pen beschikbaar is, kun je beter ouderwets analoog aan de slag met pen en papier. Dat is ook voor grote mensen die al kunnen schrijven misschien geen slecht idee. Wissel typen af met schrijven op papier, zodat we onze hersenen op verschillende manieren blijven trainen.