De Russische president Vladimir Poetin heeft deze week een gedeeltelijke mobilisatie in zijn land afgekondigd. Dat betekent dat vele jonge mannen gedwongen kunnen worden om te gaan vechten aan het front in Oost-Oekraïne. Volgens veel westerse analisten is het een wanhoopsdaad van Poetin. Historicus Henk Kern ziet veel paralellen met eerdere agressieoorlogen uit het Russische verleden.
De door Rusland begonnen veroveringsoorlog in Oekraïne verloopt rampzalig voor Rusland. De Oekraïners vechten als leeuwen met moderne westerse wapens, het Russische leger verliest steeds meer terrein en het moreel onder de soldaten stort in. En ook binnenlands broeit het in Rusland. Radicale bloggers en oorlogshitsers rond de regering willen dat de president nog veel verder gaat. Ze eisen totale mobilisatie en totale oorlog, zowel tegen Oekraïne als tegen de NAVO. Maar onder gewone Russen is de oorlog helemaal niet populair. Hoewel die geluiden vakkundig weggedrukt worden op de staatstelevisie en echte protesten nog altijd een zeldzaamheid zijn.
Niemand weet precies wat er allemaal achter de hoge muren van het Kremlin speelt. Maar wat begon als een korte, snelle ‘speciale militaire operatie’ lijkt steeds verder uit de hand te lopen en ook steeds meer binnenlandse gevolgen voor Rusland te krijgen. Gaat Poetin deze crisis – die hij helemaal zelf heeft gecreëerd – politiek wel overleven? Wat zijn de gevolgen als hij wordt afgezet, zelf aftreedt of misschien wel terminaal ziek is, zoals ook wel eens (zonder bewijs) wordt gesuggereerd? Niemand weet waar het eindigt, maar er zijn inmiddels allerlei scenario’s denkbaar.
Wellicht kan een kijkje in de geschiedenis helpen om mogelijke scenario’s op een rij te zetten. Rusland heeft in zijn geschiedenis een hoop oorlogen en oorlogjes gevoerd. Een aantal daarvan hebben zeer grote binnenlandse gevolgen gehad. Dat waren meestal oorlogen die, net als de oorlog in Oekraïne, klein begonnen maar steeds verder uit de hand liepen. En uiteindelijk veel langer duurden en veel meer slachtoffers eisten dan verwacht. Samen met historicus en Ruslanddeskundige Henk Kern van de Universiteit Leiden duiken we de Russische geschiedenis in en werpen we een historische blik op een aantal oorlogen die vergaande en soms zelfs catastrofale binnenlandse gevolgen hadden.
Heroïek of ondergang
“Als je naar de historische oorlogen van Rusland kijkt kan je die in twee categorieën indelen”, zegt Kern. “Aan de ene kant zijn er een aantal heroïsche oorlogen waarin het Russische moederland zich moet verdedigen tegen een buitenlandse invasie. Dat zijn oorlogen waarin vaak grote offers werden gebracht, maar waar Rusland uiteindelijk sterker uit kwam. En dan vooral in de zin dat de legitimiteit van het centrale gezag erdoor versterkt werd. Deze zijn de overwinningen die in Rusland nog altijd herdacht worden en waaraan Poetin vaak refereert in zijn toespraken. De Tweede Wereldoorlog en de overwinning op de Duitsers is het bekendste voorbeeld. Maar ook de overwinning op Napoleon, de overwinning in de Zweedse Oorlog door tsaar Peter de Grote en de overwinning op Polen in 1613, die bijvoorbeeld nog elk jaar gevierd wordt met de Russische Dag van Nationale Eenheid.”
“Maar er zijn in de Russische geschiedenis ook rampzalige, verloren oorlogen. Opvallend genoeg zijn dat vaak juist de oorlogen waarin Rusland zelf de agressor is. Oorlogen waarbij Rusland een ander land aanvalt, dus net zoals nu in Oekraïne. Als gevolg daarvan zie je vaak juist een crisis, of een verzwakking van het regime. Voorbeelden zijn de Afghaanse Oorlog, de Eerste Wereldoorlog, de Russisch-Japanse Oorlog en de Krimoorlog. Dit zijn imperialistische oorlogen, waarin Rusland zijn macht en grondgebied probeert uit te breiden ten koste van andere landen. Dit soort oorlogen hebben regelmatig tot verzwakking of zelfs totale ineenstorting van het regime geleid. Een ander sprekend voorbeeld is van wat langer geleden. De Lijflandse Oorlog (1558-1583), dat was een agressieoorlog die zelfs eindigde in de zelfvernietiging van Rusland.”
“Poetin is zich zeer bewust van deze geschiedenis en gebruikt vooral de heroïsche oorlogen uit Ruslands verleden in zijn toespraken. Hij verkoopt zijn oorlog in Oekraïne bewust niet als een agressieoorlog maar probeert het beeld te creëren van een heroïsche oorlog waarin Rusland zichzelf moet verdedigen, in dit geval tegen het Westen en tegen de NAVO. Maar het is wel degelijk een agressieoorlog, en het lijkt erop dat dit een agressieoorlog is die in een crisis gaat eindigen. Het zal niet de eerste keer zijn dat Rusland na een verloren oorlog volledig instort. Het verleden is natuurlijk geen glazen bol waarin je de toekomst kan zien, maar voor wie de geschiedenis serieus neemt zijn de voortekenen niet bepaald gunstig.”
