Roze of blauw, man of vrouw

De zaal is afgeladen als moderator Desiree Hoving de microfoon oppakt. Bij de voorbereiding voor deze avond was het al te merken: gender is een ingewikkeld onderwerp waar veel emoties mee gemoeid zijn – daarom is het misschien ook niet gek dat de zaal vol zit. Hoving moet haar stem verheffen bij het welkomstwoord om boven het rumoer uit te komen, dat misschien mede veroorzaakt wordt door de droppenissen en snoepvagina’s op de tafeltjes.

&t=2s

“Is dat een goede uitleg van gender?” vraagt Hoving aan Mak. “Het is een start, zullen we maar zeggen”, antwoordt Mak. “Twee eeuwen terug was er niemand die zei dat gender een gevoel is. Nu vinden we: gender zit van binnen. Die verandering heeft te maken met medische ontwikkelingen. Zoals je al zei, sekse zit in je broek. In de negentiende eeuw mochten medici niet in die broek kijken. Als een gynaecoloog onderzoek deed bij een vrouw, keek hij heel fatsoenlijk een andere kant op als hij met één hand onder de rok zat.”

“Maar de medische wetenschap werd beter. Er bleek een verschil te zitten tussen wat de arts kon zien, zoals vrouwelijke hormonen en chromosomen, en wat de patiënt kon voelen, bijvoorbeeld mannelijkheid. Er ontstond voor het eerst een verschil tussen lichaam en psyche. Die psyche, die ‘zelf’, zijn we steeds belangrijker gaan vinden. Zó belangrijk dat een vrouw die als man door het leven wil een operatie vergoed kan krijgen. Het lichaam staat op de tweede plaats.”

“Als we tellen we hoeveel positieve en negatieve woorden ouders gebruiken bij de verschillende platen, dan blijkt dat ouders significant meer positieve woorden gebruiken bij de platen die kloppen met de stereotypen dan bij de platen die er niet mee kloppen. Dat zie je niet in een keer, je moet er echt voor tellen, maar kinderen merken dat verschil heel goed. Dit is één keer een platenboek, maar je kunt je voorstellen dat de boodschap wel door komt als dit de hele tijd gebeurt.”

“Dat werd duidelijk in een ander onderzoek. In twee verschillende schoolklassen werden de kinderen structureel anders aangesproken: in één klas als kinderen en in de andere als jongens of meisjes. Binnen twee weken gingen de kinderen in de klas waar gender steeds benoemd werd zich veel stereotieper gedragen. Ook speelden de meisjes steeds meer met alleen meisjes, en jongens steeds meer met alleen jongens. En dat in twee weken tijd.”

Wel of geen categorieën

Als je opgroeit met stereotypes, kom je er bijna niet onderuit. Mesman weet dat maar al te goed. “Ik heb zelf een keer meegemaakt dat ik bij een kleermaker in de rij stond, en de kleermaker zei tegen de vrouw voor mij: u komt de toga ophalen. Mijn eerste gedachte was: zou haar man bij ons op de universiteit werken?” Er klinkt gelach in de zaal. “Ik ben zelf een vrouw met een toga, jongens,” zegt Mesman. “Ik heb dat ding zelf gewoon hangen. Ik houd me bezig met gender in mijn onderzoek, en het eerste wat ik denk bij een toga is een mán.”

In een poging om van de stereotypering af te komen, zijn de toiletten in NEMO tijdelijk genderneutraal. Daarover kent Mak nog een leuke anekdote. “Er was een commissie die moest nadenken over het symbooltje voor op de deur van een transgender wc. Het was op het nieuws, ik heb schaterlachend in de keuken gestaan. Ze hebben er heel lang over nagedacht, en toen zeiden ze: weet je wat we doen? We noemen het wc.”

Toch wil niet iedereen de categorieën zomaar in de prullenbak schuiven. “Ik heb juist het idee dat mensen zichzelf in een bepaald straatje duwen”, merkt iemand uit het publiek op. “Hoe komen we van die categorieën af als er steeds meer bij komen?” “Dat heeft te maken met emancipatie”, zegt Mesman. “Misschien wordt de behoefte aan nieuwe categorieën kleiner als de emancipatiestrijd gestreden is.” “De categorieën duwen elkaar ook weg,” voegt Mak daaraan toe. “Vroeger hoorden transgenders ook bij de homo- en lesbocultuur, maar op een gegeven moment werden die apart gezet. Zo krijg je nieuwe gemeenschappen, die elkaar weer uitsluiten. Dat is best een ingewikkeld proces.”

Hoe ga je om met beïnvloeding van je gender

Winkels verkopen truien voor mannen en voor vrouwen, speelgoed voor jongens en voor meisjes en ouders geven hun kinderen onbewust subtiele hints over de stereotypes die spelen in de maatschappij. Onbewuste beïnvloeding maakt gender en sekse al ingewikkeld genoeg, en dan staan er ook nog eens allerlei emoties op het spel. Een discussie over gender raakt al snel oververhit. “Als er gesuggereerd wordt dat wat jij bent beïnvloed is door andere factoren dan jouw innerlijke zelf, kan dat bedreigend zijn”, zegt Mesman.

“Het is al lastig om na te denken over jouw ‘zelf’, zeker als allerlei wetenschap laat zien dat jouw zelf beïnvloed wordt door de maatschappij om je heen. Maar of ik nou hoge hakken draag omdat ik dat mooi vind, of omdat de maatschappij zegt dat vrouwen er daardoor mooier uitzien, kan me eigenlijk niet schelen. Je hoeft je er niet altijd zo druk om te maken, behalve als er iemand onrecht wordt aangedaan of iemands rechten worden ontnomen. Mijn advies is: doe vooral wat je zelf wilt.”