Roep maar wat je wil

Een complotdenker die roept dat er een genocide tegen blanken gaande is, een activist die met verborgen camera’s schandalen in linkse kringen in scène zet, maar ook de comeback van Donald Trump. Sinds de overname van Twitter door Elon Musk is het sociale medium X een plek geworden waar extreemrechtse meningen weer vrijuit gedeeld mogen worden. Maar dat is nog niks vergeleken bij het beruchte internetforum 4chan. Als je het subforum ofwel board genaamd ‘/pol/’ op een willekeurig moment opent, vliegen de hakenkruizen en Hitler-foto’s je om de oren.

Op internet zijn er veel plekken te vinden waar iedereen zijn stem kan laten horen, ook als je leugenachtige, kwetsende of gewelddadige berichten verspreidt. Hoewel de grootste socialmediaplatforms die in de EU actief zijn, vanuit de Europese Digital Services Act (DSA) verplicht zijn om zich aan bepaalde regels te houden als het gaat om het modereren van (of ingrijpen in) content, zien veel platforms contentmoderatie als een blok aan hun been. Musk joeg een bezem door het contentmoderatieteam van X en TikTok kondigde onlangs aan dat het honderden banen van moderatoren schrapt (en vervangt door AI). Net als Musk hebben de vorige en huidige eigenaar van 4chan vrijheid van meningsuiting zeer hoog in het vaandel staan. Veel is dan ook toegestaan op 4chan, behalve wat overduidelijk de Amerikaanse grondwet overtreedt. Aan de Europese wet DSA hoeft 4chan zich vanwege de kleinere omvang niet te houden. Wat is 4chan voor plek en wat kunnen we ervan leren voor andere internetfora?

Pokémon en origami

Sal Hagen, onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam, bestudeerde 4chan vier jaar lang voor zijn promotieonderzoek en legt het forum uit. “Het is een imageboard, met verschillende subfora, boards genaamd, over specifieke onderwerpen. Dat kan van alles zijn, zoals fitness, Pokémon-kaarten of origami.” Gebruikers hoeven geen account aan te maken en kunnen meteen afbeeldingen met bijschriften plaatsen. Daar wordt vaak naar hartenlust op gereageerd. Behalve anonimiteit is ook de kortstondigheid van berichten heel typerend voor 4chan, vertelt Hagen. “Na een bepaalde tijd worden posts automatisch verwijderd. Dat creëert een omgeving waar mensen zowel heel creatief kunnen zijn als hele problematische dingen kunnen zeggen. Daarmee is het een voedingsbodem voor veel subculturele en virale bewegingen op het internet.”

4chan is voor buitenstaanders een onbegrijpelijke en haast ondoordringbare wereld. Vanwege de retro jarennegentiglook maakt de website geen uitnodigende indruk, en het welkomstbericht bij /pol/ geeft een lijst met geboden waaraan je je dient te houden bij het plaatsen en reageren op berichten. Daarnaast staat het vol met internettaal en dubbelzinnigheden die niet iedereen zal snappen.

Toch is het te kort door de bocht om 4chan alleen maar een voedingsbodem voor extreemrechts te noemen, meent Hagen. Sterker nog, al vanaf de start van het forum in 2003 is het vooral bedoeld als een plek waar iedereen, links of rechts, van welke geaardheid dan ook, zichzelf kan zijn. De site werd opgericht als tegenhanger van het Japanse Futaba Channel, ook wel 2chan genoemd, waar veel over sport, eten, anime en manga wordt gesproken. Ook de hackersgroep Anonymous, die tegen internetcensuur ten strijde trekt, was er actief. Die groep heeft geregeld cyberaanvallen op overheden uitgevoerd en de Scientology-kerk aangevallen.

Mensen met extreemrechtse ideologieën zijn wel al lang op het forum actief. Om berichten van neonazi’s weg te houden bij de andere boards is speciaal het containment board /pol/ (kort voor politically incorrect) opgericht, waar ze ongestoord hun gang kunnen gaan. In 2014 speelde 4chan een belangrijke rol in Gamergate, een hetze tegen vrouwelijke game-ontwikkelaars. Maar 4chan werd pas echt berucht toen Trump in 2016 de verkiezingen won, en duidelijk werd dat Alt-Right en andere extreemrechtse bewegingen op onder meer 4chan hem openlijk steunden.

Niet jouw leger

Hagen is de diepte in gedoken in de extreemrechtse uitlaatklep die /pol/ is. Over een tijdsspanne van tien jaar, tussen 2014 en 2024, archiveerde hij alle berichten van /pol/, in totaal zo’n 400 miljoen. Daarna volgde hij met behulp van een algoritme bepaalde woorden die populair waren op /pol/, zoals our guy. “Dat wordt vaak gebruikt naast namen van politici of andere publieke figuren. Ik heb die woorden een aantal jaren gevolgd en gekeken wie er als our guy naar voren werd geschoven. Dat waren bijvoorbeeld Donald Trump, Elon Musk en Kanye West. Het is een soort taalkundige manier om groepsvorming te krijgen.” Hagen ontdekte dat de termen door de jaren heen weliswaar veranderden, maar dat de ideologie min of meer hetzelfde bleef. Van een toename van haatberichten is dus geen sprake.

Daarnaast blijft het vooral bij geroeptoeter, aldus Hagen, vanwege de anonimiteit en het kortstondige karakter van berichten op 4chan. Oproepen tot actie worden hard afgestraft. “Het is geen plek waar je je ideologie gemakkelijk populair kan maken. Zodra iemand een oproep doet, krijgt diegene alleen maar negatieve reacties. Een bekende slagzin is dan ook NYPA, Not Your Personal Army.” Bij de bestorming van het Amerikaanse Capitool in 2021 speelde 4chan dan ook geen grote rol. “Bij Stormfront (neonazistisch internetforum, red.) zie je wel dat het daadwerkelijke doel is om offline bij elkaar te komen. Ook Discord (communicatieplatform waarop veel gamers actief zijn, red.) was een tijdlang populair onder extreemrechtse groepen, maar daar is de moderatie nu een stuk strenger geworden.” Veel groepen wenden zich nu tot messaging-platformen, zoals Telegram of Signal. “Toch heeft 4chan cultureel gezien wel enorm veel invloed gehad op extreemrechtse bewegingen”, aldus Hagen.

Eigenwijze plek

Ondanks dat 4chan anarchisme tot hoogste deugd heeft verklaard, is er wel degelijk sprake van moderatie en toezicht door een klein anoniem team. Zij verwijderen gemiddeld duizend berichten per dag, blijkt uit het onderzoek van Hagen. “Dat klinkt als veel, maar het komt neer op maar 1,09 procent van de berichten. Bij Reddit is dat bijvoorbeeld 3,9 procent.” Net als bij 4chan zijn ook bij Reddit vooral vrijwilligers verantwoordelijk voor de moderatie, al gaat het er bij Reddit meestal wat zachtzinniger aan toe. Een moderatiebot is ondenkbaar op 4chan, denkt Hagen. “Dat zou een massale uitloop en het einde van 4chan betekenen.”

4chan zal dus altijd een bijzonder eigenwijze plek blijven. Grotere platforms hoeven wat Hagen betreft ook niet direct met een moderatiebot aan de slag. “Het algoritme van veel platforms is al zodanig getraind dat het zinnen kan analyseren en op basis daarvan bepaalde berichten kan ‘downranken’ (lager in de tijdlijn weergeven, red.). Wellicht zouden platforms die zich écht laten voorstaan op valide argumentatie, bijvoorbeeld de subreddit Neutral Politics, wel wat aan zo’n moderatiebot kunnen hebben.”