Rioolwater als waarschuwingssysteem voor coronabesmettingen

Voorspellende waarde

In de grafieken van KWR zit tussen de meetpunten steeds een week. Tijdens het begin van de epidemie, toen het aantal besmettingen snel toenam, liep het signaal in het riool voor op dat van de ziekenhuisopnames. “In sommige gemeentes liep het signaal zelfs voor op de eerste ziektemeldingen”, zegt Medema.

Zo vonden de waterwetenschappers in het afvalwater van Amersfoort en Terschelling al sporen van het virus voor de eerste covid-19-patiënten zich aandienden. Een week na het eerste bevestigde corona-geval in Nederland troffen de onderzoekers het virus aan in het rioolwater van vijf van de zeven riolen waar ze aan het meten waren. Het landelijk aantal ziekenhuisopnames stond toen pas op veertien patiënten; de meetmethode is dus zeer gevoelig.

Buitenland

Dat beeld wordt bevestigd door onderzoeken in andere landen. Ook in Parijs, Australië en Massachusetts zagen onderzoekers de RNA-concentratie met de besmettingen oplopen – al ging dat in Massachusetts veel sneller dan je op grond van het aantal positief geteste patiënten zou verwachten. Dat hoeft niet te komen door het testbeleid, schrijven de Amerikaanse onderzoekers in hun artikel: hoeveel virus er in de ontlasting terecht komt en hoe lang dat gebeurt, kan per persoon verschillen.

Bovendien moet rekening gehouden worden met de tijd tussen het toiletbezoek en het moment dat het rioolwater bij de zuiveringsinstallatie arriveert – hetgeen tot enkele dagen kan oplopen. En met het weer: bij veel regen raakt het rioolwater verdund, en wordt de virusconcentratie dus lager.

De meest veelbelovende onderzoeksresultaten zijn vooralsnog waarschijnlijk die van vorige week uit Connecticut in de Verenigde Staten. Hier zagen wetenschappers de concentratie corona-RNA in het riool zeven dagen voorlopen op het aantal positief geteste patiënten, en drie dagen op het aantal ziekenhuisopnames. De Amerikaanse onderzoekers hadden dan ook een groot gegevensbestand: zij deden dagelijks metingen aan het nog onbewerkte slib van een riool waar ongeveer 200 duizend mensen op aangesloten waren. Bij de meeste andere onderzoeken deed men minder vaak metingen, aan rioolsystemen met minder aansluitingen, en aan water dat al een eerste bewerking ondergaan had, waardoor de poep- (en dus virus-)concentraties lager waren.

Nog niet in gebruik

En nu? Kan er in Nederland al bijna een onderzoek landelijk worden uitgerold, opdat Rutte dagelijks niet alleen naar het aantal ziekenhuisopnames, maar ook naar de rioolcijfers kan kijken? “Wij meten slechts op een aantal locaties, en gaan nu verder in Europees verband”, zegt Ruijgers. “Wel sturen we onze resultaten steeds door naar het RIVM, die het landelijke onderzoek in opdracht van het ministerie verzorgt.”

Ook de methode van het RIVM wordt nog niet als beleidsinstrument gebruikt. Daarvoor is het nu nog te vroeg, zegt persvoorlichter Coen Berends. “We komen zeer binnenkort met resultaten – maar we hebben het daarbij wel over het over een pilot die nog niet klaar is.” Eerst willen de onderzoekers op basis van meer gegevens zeker weten dat de riooldata in de pas lopen met andere monitoringsinstrumenten. Berends: “We kunnen de inzet van een instrument niet adviseren op het idee dat dit wel nuttig zal zijn of dat het veelbelovend is.”

Premier Rutte en minister Hugo de Jonge lijken er intussen alvast in te geloven: op hun veelbesproken corona-dashboard is al een knop voor de riooldata gereserveerd.