Prehistorische hashtag is oudste tekening door Homo sapiens

‘De oudste tekening ooit is gevonden.’ Deze claim komt regelmatig voorbij in het nieuws en niet onterecht. Moderne onderzoeksmethodes maken het mogelijk om steeds nauwkeuriger te berekenen hoe oud gebruikte pigmenten of aangebrachte krassen zijn en of ze door de natuur zijn aangebracht of door handen.

In dit geval gaat het om Homo sapiens-handen, die lijnen op een stuk steen hebben getekend met oker. Dit mineraal bevat veel ijzer, waardoor het een rode kleur heeft. De steen is gevonden in de Blombosgrot, aan de zuidkust van Zuid-Afrika, waar archeologen al sinds 1991 opgravingen doen. Zij vonden er verschillende objecten waar oker een rol in speelt en die een symbolische betekenis lijken te hebben.

Kunstzinnige uitingen

De rechte lijnen, die iets weghebben van onze #hashtags, zijn dus met opzet aangebracht, maar wat stellen ze voor? Hebben de lijnen een symbolische betekenis? Is de tekening de oudste abstracte kunst? Kon Homo sapiens 73 duizend jaar geleden nog geen figuratieve kunst maken, zoals de handafdrukken of tekeningen van dieren die hij 40 duizend jaar geleden in grotten begon te maken? Op deze vragen geeft het onderzoek ons geen antwoord.

Amkreutz: “Het is lastig om dergelijke abstracte vormen te duiden als we zelfs niet weten waar de figuratieve grottekeningen voor dienden. Duidelijk is dat abstracte vormen in de vorm van graveringen al 540 duizend jaar tot het spectrum van onze ‘kunstzinnige’ uitingen behoren en dus ook al bij onze voorouders in trek waren: Homo erectus kraste 540 duizend jaar geleden al lijnen op een zoetwatermossel). Het maken van hashtags, lijnen, punten en zigzags is dus iets wat we graag doen.”

Symboliek

Zeker is dat de mensen uit de buurt van de Zuid-Afrikaanse Bombosgrot hun tijd ver vooruit waren. Ze gebruikten tussen 100 duizend en 73 duizend jaar geleden rode oker al als verf, begonnen kunstvoorwerpen van steen en bot te maken en kralen van kleine zeeslakkenschelpen. Volgens Dusseldorp is symboliek de meest aannemelijke verklaring voor gedrag dat duizenden jaren lang herhaald werd.

“Dat is natuurlijk helemaal niet vreemd voor een populatie die anatomisch en genetisch niet van onszelf te onderscheiden is. Het gaat in Afrika al vanaf 300 duizend jaar geleden om moderne mensen zoals wij. Als ze nu leefden, zouden ze zonder moeite kunnen leren lezen, schrijven, iPhones bedienen en autorijden. Hoe lang geleden 73 duizend jaar ook lijkt, op een evolutionaire tijdschaal is het vrijwel niets”, aldus Dusseldorp.

Homo sapiens tekening geen voorbeeld voor neanderthalers

Homo sapiens sloeg in andere gebieden pas tienduizenden later aan het tekenen: zo zijn de bekende tekeningen in de Franse Chauvet Grot 31 duizend jaar oud. Hopelijk krijgen we in de toekomst antwoord op de vraag of de Afrikaanse Homo sapiens zijn tekenvaardigheden met zich mee heeft genomen naar Europa en Azië, waar ze uitgroeiden tot figuratieve kunst of dat ze daar zelfstandig ontwikkeld zijn. Van wederzijdse beïnvloeding met neanderthalers lijkt in ieder geval geen sprake.

Voor de ontdekking van de Afrikaanse steen uit het onderzoek was de oudste tekening een grottekening door neanderthalers in Spanje van 64 duizend jaar oud. Amkreutz: “Hoewel er vermenging is geweest tussen de moderne mens en neanderthalers in het nabije oosten, lijkt Spanje me te geïsoleerd om een zone van interactie met gelijktijdig levende moderne mensen te hebben gevormd. Ik denk dus dat, indien de dateringen kloppen, je ervan uit moet gaan dat de grottekening in Spanje door neanderthalers is gemaakt, buiten de invloed van moderne mensen. We hebben de neiging als soort om onszelf te overschatten.”

Dusseldorp: “De recent ontdekte hashtag in Gibraltar is waarschijnlijk ook door neanderthalers aangebracht. Wij archeologen hebben heel erg lang de vondsten van dit soort tekeningen bij neanderthalers weggeredeneerd, omdat ze niet pasten in het beeld van achtergebleven dombo. Ze waren echter heel erg slim. Daarnaast zijn de meeste afbeeldingen die Homo sapiens ruim 30 duizend jaar geleden in Franse grotten heeft gemaakt ook lijnen en zigzagjes. Alleen worden de meer aansprekende tekeningen van dieren vaker geselecteerd voor de koffietafelboeken.”