Als we de ideale planeet B ontwerpen, hoe kleurt een expert op het gebied van landschappen en vegetatiezones die dan in? “Enorme oceanen zijn voor de mens niet nuttig. Woestijnen ook niet.”
Paleobioloog Emilia Jarochowska van de Universiteit Utrecht krijgt weleens vragen van sciencefictionauteurs. Schrijvers willen dan bijvoorbeeld weten hoe de terravorming van een nieuw gevonden planeet er moet uitzien, zodat de karakters erop kunnen gaan wonen. Hoe is die hete woestijn of dat ijskoude berggebied toch leefbaar te maken?
Voor planeet B mag Jarochowska het eens anders aanpakken. We komen deze planeet ten slotte niet tegen, maar bedenken hem helemaal from scratch. Daarom krijgt de universitair docent kort een nieuwe functie: die van ontwerpend tekenaar. De paleobioloog heeft veel expertise over landschappen en biomen (grote vegetatiezones, zoals tropisch bos, grasland of woestijn). Als planeet B een kleurplaat was, waar zou Jarochowska dan de lijnen tekenen? En hoe kleurt ze de vlakken in?
Geel potlood
Als eerste pakt Jarochowska een blauw kleurpotlood. “Water is cruciaal voor een leefbare planeet.” Ze let er bij het ontwerpen op dat de oceanen en zeeën op planeet B goed met elkaar zijn verbonden. “Als er weinig uitwisseling van water is, kan zuurstof slecht circuleren. Er ontstaan dan dode zones.” De Zwarte Zee op aarde bijvoorbeeld heeft enkel een kleine verbinding met de Middellandse Zee. Daardoor is de hele Zwarte Zee vanaf 150 meter diep zuurstofloos. In zo’n gebied leven geen organismen waar mensen iets aan hebben.
Jarochowska maakt de blauwe vlakken niet groter dan nodig. “Enorme oceanen zijn voor de mens niet nuttig. Hetzelfde geldt voor woestijnen: niet nuttig.” Het gele potlood gaat ongebruikt aan de kant. “Hoe groter een continent, hoe droger en heter het landinwaarts wordt. Kijk maar naar het oude megacontinent Pangea. Het midden was een grote bakpan. Daar hebben we niets aan op planeet B.”
Aan een droog en heet landschap als een woestijn heeft de mens niets.
Veel water, kleinere oceanen en geen enorme landmassa’s dus. Met die informatie tekent Jarochowska meerdere kleine continenten op planeet B. Formaatje Europa worden ze, inclusief een vergelijkbaar klimaat. “De mens heeft een specifieke klimaatniche waarin hij het beste gedijt. In een gematigd klimaat zijn de temperaturen perfect. De luchtvochtigheid is weliswaar net iets hoger dan ideaal voor de mens, maar juist optimaal voor gewassen.” Kleinere continenten betekenen bovendien vele kilometers aan kustlijn – precies wat Jarochowska wil voor planeet B. “Bij gewassen denken we al snel aan landbouw, maar de zee is een geweldige bron van voedsel. Vooral in kustgebieden stikt het van het mariene leven.”
Overstromingen
Nu de grote lijnen staan, kan Jarochowska de planeet van details voorzien. Met grijze en witte potloden tekent ze op elk continent een bergketen. Uit de bergen ontspringen rivieren die uitmonden in zee. “Elk voorjaar, als de sneeuw van de bergtoppen smelt, zal het water buiten de oevers treden”, licht Jarochowska toe. “Dat klinkt spannend, maar zulke overstromingen zijn precies volgens plan. Overstromingsgebieden bevatten namelijk enorm vruchtbare grond, dus daar gaan we onze gewassen verbouwen. Dankzij de nutriënten hebben we geen kunstmest meer nodig. Ook is er genoeg grondwater beschikbaar en hoeven we ons geen zorgen te maken over irrigatie.”
Bergen hebben meer handige eigenschappen. Zo zijn gletsjers een goede wateropslag en de rivieren dichten de waterkringloop. “Dat houdt ons koel en voorkomt droogtes en extreme weersomstandigheden”, aldus Jarochowska. “Eventueel kunnen we waterkracht als energiebron gebruiken. En de beste bonus? We kunnen skiën op planeet B.”
Omdat we alles vanaf nul ontwerpen, kunnen we zelf bepalen welke stoffen we in de bergen stoppen. Jarochowska: “Idealiter zit er in elke bergketen op ieder continent een voorraadje van alle metalen, mineralen en andere materialen die we nodig hebben. Denk aan lithium uit vulkanisch gesteente en kalksteen voor cement.” De onderzoeker stelt voor de verhoudingen zo te kiezen, dat er nooit overvloed of tekort zal zijn. “Op aarde is veel te veel aluminium. Dat vind ik zo’n saai element.”
Op de besneeuwde bergtoppen van planeet B kunnen mensen skiën.
PxHereJarochowska benadrukt dat we de materialen goed moeten hergebruiken, anders raken ze uiteindelijk alsnog op. “Op aarde recyclen we weinig gemijnde producten, omdat het relatief veel energie kost. Ik denk dat dat geen probleem is op planeet B, omdat we daar efficiënter met energie zullen omgaan.”
Evenaar
De rest van het landschap vult Jarochowska in met woongebied, maar ook de groene potloden worden flink gebruikt. “Het zal niet goed zijn voor onze gezondheid als de gehele planeet wordt bewoond. Wetenschappers vinden regelmatig connecties tussen het welzijn van mensen en het landschap waarin ze leven. Zowel mentaal als fysiologisch reageren we op een natuurlijke omgeving. Het bos vermindert bijvoorbeeld stress. Ook kan natuur zorgen voor een verbeterde focus en verlaging van de bloeddruk.”
Het gebied rondom de evenaar krijgt te kampen met meer zonlicht dan de rest van planeet B. Het is er warm en enorm vochtig. Een stuk minder comfortabel voor de meeste mensen, omdat de omstandigheden buiten de ideale klimaatniche liggen. Toch is Jarochowska blij met zo’n gebied op planeet B. Hoe meer zonlicht - ofwel energie - er een ecosysteem in komt, hoe meer evolutie er plaatsvindt. “In de periode dat op aarde de continenten grotendeels rond de evenaar lagen, kreeg de biodiversiteit een enorme boost.”
De paleobioloog heeft een speciaal plan bedacht voor de equator van planeet B. “Planten smullen van al die uv-straling. Ik stel voor dat we de evenaar daar deels op inrichten. We ontwerpen een gordel die perfect is voor intensieve landbouwproductie. We laten robots het werk doen, zodat er geen mensen hoeven te wonen. Maar je kunt natuurlijk wel naar die tropische gebieden op vakantie gaan!”
De evenaar is een gordel die perfect is voor intensieve landbouwproductie
Niet alles is perfect op Jarochowska’s versie van planeet B. “We moeten het even over de aardbevingen hebben.” De onderzoeker legt uit dat er op een planeet met veel continenten ook veel tektonische platen zullen zijn. Als die platen verschuiven, kan dat aardbevingen veroorzaken. Gelukkig heeft Jarochowska daar wel een idee voor. “Laten we een stel slimme geofysici inschakelen. Zij kunnen de tektonische platen zo ontwerpen dat ze soepel onder elkaar doorglijden. Meestal zorgt dat voor minder heftige bevingen.” Op aarde zie je de gevolgen van het verschil tussen soepele en ruwe verschuivingen in het Zagrosgebergte in Iran: in het noordwesten zijn de bergen hoog en ruw met scherpe toppen, maar in het zuidoosten hebben de heuvels juist een lager, wijder verspreid en golvend profiel. “Dat komt onder meer door de grote hoeveelheid zout in de grond in het zuidoosten. Zout kan als smeermiddel werken voor tektonische platen.”
Geen grenzen
Jarochowska legt haar potloden neer. Planeet B is af. Toch is de onderzoeker nog niet klaar met ontwerpen. “We hebben pas iets aan een nieuwe planeet als we er op de juiste manier mee omgaan. Op planeet B moeten we andere methodes hanteren dan het aardse fuck around and find out.”
Doordat de paleobioloog zeeën, bergen, rivieren en bossen efficiënt en duurzaam inzet, zorgen deze landschappen voor ecosysteemdiensten. Daarbij is het ecosysteem van dienst voor de mens, zonder dat de gezondheid ervan wordt aangetast. Het is daarom cruciaal dat Jarochowska’s zorgvuldig ontworpen landschappen niet weer worden platgewalst om bijvoorbeeld veevoer te verbouwen en megastallen neer te zetten. “Als we niet efficiënt met energie en middelen omgaan op planeet B, zijn we meteen weer terug bij af. Op aarde leiden verkeerde beslissingen uit het verleden nu tot grote problemen. Onze en komende generaties ervaren hoe moeilijk het is om de gevolgen daarvan weer ongedaan te maken.”
Als Jarochowska het mocht zeggen, komt een nieuwe planeet dus met nieuwe sociale systemen. En daar horen geen landsgrenzen bij. Alleen dan kunnen we de landschappen op planeet B efficiënt en duurzaam gebruiken, aldus de onderzoeker. “Op aarde willen landen graag zelfvoorzienend zijn, maar de beschikbare landschappen zijn daar niet altijd geschikt voor. Daardoor verbouwen we in Nederland bijvoorbeeld voedsel op relatief onvruchtbare grond, waardoor veel kunstmest nodig is. We pushen de limieten van de condities die we nou eenmaal hebben als land.” Op Jarochowska’s versie van planeet B heeft elk continent alles wat we nodig hebben.
