Pater Joseph Tham: 'Betere baby's worden big business'

“Wanneer IVF en het doen van experimenten met embryo’s algemeen geaccepteerd raken, zullen embryo’s gezien worden als een ‘ding’”, zegt pater en bioethicus Joseph Tham, van de Pontificio Regina Apostolorum universiteit in Rome. In juni 2019 is hij een van de panelleden tijdens een conferentie in Wageningen, over de maatschappelijke impact van genbewerkingstechniek CRISPR-Cas. Hij vindt dat hij vanuit zijn geloof niet achter het aanpassen van embryo-DNA kan staan. “Dan wordt een embryo een product dat je genetisch kunt manipuleren of verbeteren. Vanuit katholiek perspectief trekken we daar dus een grens. Dat willen we niet.”

Tham organiseert regelmatig bijeenkomsten waarin bio-ethici uit verschillende religies met elkaar in discussie gaan over nieuwe technieken die betrekking hebben op de mensheid. Het aanpassen van menselijk DNA met CRISPR-Cas is een van de onderwerpen waar zij recent over gesproken hebben. “Elke bio-ethicus schrijft van tevoren een stuk over zijn religieuze perspectief op dit onderwerp, en daar reageert dan vervolgens een bio-ethicus vanuit een ander geloof op.” Daarna publiceert hij die artikelen in boekvorm.

In 2016 organiseerde u een bijeenkomst waarin bio-ethici met verschillende religieuze achtergronden samenkwamen om te discussiëren over het aanpassen van menselijk DNA. Wat kwam er uit die bijeenkomst?

“Elke twee jaar houden we zo’n sessie voor ongeveer vijftig geleerden. We kijken dan naar de religieuze aspecten van bio-ethiek. In 2016 ging de discussie over het gebruik van nieuwe technologieën waarmee mensen voor bepaalde ziektes behandeld kunnen worden of waarmee mensen te verbeteren zijn. Ook bespraken we wat er gebeurt met de identiteit wanneer je de menselijke natuur verandert. Uit die sessie kwam naar voren dat de drie Westerse, monotheïstische geloven – het christendom, islam en jodendom – sterk het gevoel delen dat mensen gemaakt zijn naar het evenbeeld van God. Dat geeft ons een identiteit, een ziel, een menselijke natuur. Wanneer technologieën gebruikt worden om mensen te verbeteren, dan zijn alle drie de geloven daar op tegen. Je verbetert dan het evenbeeld van God. Je zegt dan dat God niet perfect is. Uit de sessie bleek ook dat de boeddhisten, hindoes en confucianisten aan de andere kant staan. De bio-ethici uit die religies stonden juist wel open voor het gebruik van technologie om de mens te verbeteren. Mits het veilig kan, mits het eerlijk gebeurt en mits toepassingen niet leiden tot discriminatie.”

Wanneer zien katholieken een embryo als menselijk?

“We weten niet wanneer een embryo een persoon wordt, of iets als een ziel krijgt. Er is geen bewijs voor en er is dus ook geen definitief punt te noemen. Ga maar terug in de tijd: wanneer begon jij ‘jij’ te zijn? Was dat op het moment dat je geboren werd? Of is er een moment in de baarmoeder te benoemen? We weten het niet. Er is na de conceptie geen duidelijk moment van verandering geweest waarop een embryo mens wordt. Het enige moment waarbij er wel een verandering plaatsvindt, is het moment waarop twee geslachtscellen samenkomen en een nieuw genoom vormen.”

Kun je in de Bijbel iets lezen wat van toepassing is op het aanpassen van embryo-DNA?

“Nee, net als in de Koran staat er in de Bijbel niets over het aanpassen van menselijk DNA.”

Is er een voorbeeld waarbij de kerk toch zijn mening bijstelde?

“De kerk gebruikt redeneringen om mee te gaan met de tijd. Orgaandonatie is zo’n voorbeeld. Eerst werd dat gezien als zelfmutilatie van je lichaam. Later werd het meer gezien als een daad van naastenliefde. En stemde de kerk ermee in.”

Zou dat ook kunnen gebeuren bij het aanpassen van embryo-DNA?

“Bij het aanpassen van embryo-DNA heb je de eerder genoemde drie problemen, de genenpoel, IVF en de noodzaak die ontbreekt. Stel dat je in theorie door middel van redeneren anders naar die drie dingen kunt gaan kijken, dat kan ik me indenken dat de kerk zijn mening verandert. Maar ik denk dat het in dit geval moeilijk zal zijn. Stel dat we niet in embryo’s, maar in zaad- of eicellen genen kunnen veranderen, zou dat één probleem omzeilen. Maar dit is moeilijk voor te stellen zonder IVF. En dan nog heb je de kwestie omtrent het veranderen van de genenpoel van toekomstige generaties.”

U was in Hongkong in november 2018 bij een andere conferentie over CRISPR-cas. Chinese onderzoeker Jiankui He vertelde toen dat hij een tweeling resistent gemaakt had voor hiv-besmetting, met behulp van crispr-cas9. Wat vond u daarvan?

“Jiankui He werd behandeld als het zwarte schaap. Hij kreeg de schuld van alles. Men vond het een slechte wetenschapper, want hij ging onethisch te werk. Maar waar weinig over gesproken werd is dat Jiankui He het product is van hoe het moderne wetenschappelijke systeem nu werkt. Je maakt het pas als wetenschapper wanneer je onderzoeksgeld binnensleept en prijzen wint. He dacht dat hij zichzelf kon vergelijken met Nobelprijswinnaar Robert Edwards, de Britse fysioloog die de eerste IVF-baby ter wereld maakte en daarbij ook risicovol te werk ging. Dit wetenschappelijke systeem heeft Jiankui He zo gevormd. Hij heeft daar zelf geen schuld aan.”