Partydrugs op doktersvoorschrift

Psychisch antibioticum

De Britse psychiater Ben Sessa doet al tien jaar onderzoek naar MDMA (3,4-methyleendioxymethamfetamine), de werkzame stof in ecstasy. Hij ziet in MDMA de oplossing voor mensen die vanwege een trauma kampen met psychologische klachten. Van de mensen met posttraumatisch stresssyndroom (PTSS) reageert de helft niet op de behandelingcombinatie van medicatie en therapie. Niet iedereen kán praten over een trauma, soms zijn de herinneringen aan seksueel misbruik of rondvliegende bommen gewoon te heftig. En de medicijnen bestrijden alleen de symptomen.

Dagelijkse medicijnen zijn leuk voor de farmaceutische industrie, maar de psychiatrie heeft iets anders nodig, zegt Sessa in een TED-talk. Om de symptomen van een infectieziekte te onderdrukken kan je elke dag een aspirine nemen, maar antibiotica is nodig om de oorzaak weg te nemen. Volgens Sessa, die het boek The Psychedelic Renaissance schreef, zijn psychedelica het antibioticum waar de psychiatrie op zit te wachten.

Ecstasy staat niet voor niets bekend als de ‘liefdesdrug’. MDMA werkt als katalysator voor een diep gesprek tussen patiënt en therapeut. De stof ontwapent en laat patiënten zich emotioneel veilig voelen. “Patiënten die aarzelend tegenover behandeling staan en die het ophalen van onderdrukte emoties proberen te vermijden, kunnen zo toch de benodigde psychotherapie volgen”, reageert Sessa per email. De experimentele behandeling bestaat uit twaalf therapiesessies, waarvan slechts drie met een pilletje MDMA. Op de andere dagen praat de therapeut over de herinneringen die tijdens de trip naar boven kwamen.

War on drugs

Psychedelische drugs mogen nu nergens ter wereld legaal worden voorgeschreven. In Amerika is de propaganda voor de ‘War on drugs’ erg succesvol geweest in het labellen van alle recreatieve drugs als nutteloos en gevaarlijk. “Dat zijn ze niet”, zegt Sessa. Die vervuilde pilletjes, waar soms niet eens MDMA in zit, zijn een heel ander middel dan de zuivere MDMA die alleen onder medische begeleiding wordt verstrekt.

Tot nu toe zijn er twee hoopgevende klinische studies uitgevoerd met MDMA, een in de Verenigde Staten en een in Zwitserland. In die eerste knapte tien van de twaalf patiënten met chronische PTSS, bij wie geen enkele behandeling meer hielp, zichtbaar op. Het effect in Zwitserland was wat minder spectaculair, maar gebruik bleek net als in het Amerikaanse onderzoek wel veilig, wat in de vroege fase van medicijnontwikkeling prioriteit heeft.

Sessa zelf is op de Cardiff Universiteit bezig om met hersenscans het mechanisme achter de werking van MDMA bij PTSS uit te pluizen. Tegelijkertijd verkent hij aan de Universiteit van Bristol de rol van MDMA-ondersteunde therapie bij alcoholverslaving. Sessa: “MDMA is bruikbaar als hulpmiddel bij psychotherapie voor elke psychiatrische stoornis waarbij trauma het onderliggende probleem is, zoals vaak het geval is bij angststoornissen, fobieën, verslavingen en stemmingsstoornissen.”

Concentratiekampsyndroom

Wie aan MDMA en ecstasy denkt, denkt aan jongeren op housefeesten met pupillen als schotels. Toch is MDMA in eerste instantie een medische drug. In de jaren zeventig diende MDMA al om emotionele remmingen weg te nemen bij patiënten. Het onderzoek naar psychedelica begon allemaal met de ontdekking van de hallucinogene stof LSD (lysergeenzuurdiethylamide) door Albert Hofmann in de jaren vijftig. In de jaren erna publiceerden wetenschappers internationaal aan de lopende band bemoedigende bevindingen over LSD bij de behandeling van angststoornissen, obsessieve compulsieve stoornis, depressie en seksuele disfunctie.

In Nederland was psychiater Jan Bastiaans zowel beroemd als controversieel om zijn werk met LSD. Bastiaans behandelde in de naoorlogse periode getraumatiseerde volwassenen met het zogenaamde ‘concentratiekampsyndroom’, en later ook mensen met andere trauma’s. Het kwam de psychiater op flinke kritiek te staan van collega’s, die zijn methode onverantwoord en niet goed onderbouwd vonden.

Psychedelica werden al snel illegaal nadat hippies, yuppen en studenten het middel recreatief gingen gebruiken. Vanaf 1966 viel LSD als harddrugs onder de Nederlandse opiumwet, MDMA volgde in 1988. De illegaliteit betekende ook een stop voor het medisch onderzoek.

Magische paddestoelen

Na een pauze van bijna veertig jaar pikken onderzoekers de draad weer op. De meeste studies naar psychedelica worden gefinancierd door de Amerikaanse non-profitorganisatie Multidisciplinary Association for Psychedelics Studies (MAPS), een rol die Stichting OPEN in Nederland probeert te vervullen.

De resultaten stromen wederom binnen. Er zijn sterke aanwijzingen dat de illegale partydrug ketamine, dat krachtige hallucinaties kan oproepen, positieve effecten heeft bij een aanzienlijk deel van de mensen met ernstige depressie die niet meer reageren op gewone medicijnen. Psychotherapie ondersteund met LSD kan de angst van patiënten met een levensbedreigende ziekte verminderen. MDMA lijkt – naast PTSS – ook potentieel te hebben bij depressie. En dan is er nog de werkzame stof uit paddo’s: psilocybine, dat qua werking veel weg heeft van LSD.

Een enkele dosis psilocybine tijdens de therapie is genoeg om direct angstige en depressieve gevoelens bij kankerpatienten te verminderen, bleek vorig jaar uit twee kleinschalige studies. Het effect hield bovendien bij tachtig procent van de mensen tot in ieder geval zes maanden aan. Deelnemers omschreven de trip als een spirituele ervaring die hen anders deed denken over leven en dood.

Doorbraakbehandeling

Het onderzoek naar MDMA, LSD, ketamine en psilocybine is tot nu toe kleinschalig en de langetermijneffecten zijn onbekend. Hoe lang blijven depressies en trauma’s weg? De volgende stap is testen in grotere groepen en de drugs vergelijken met bestaande behandelingen. Nu de Amerikaanse Food and Drug Administration MDMA als ‘doorbraakbehandeling’ voor PTSS heeft aangemerkt, zamelt het MAPS geld in voor twee grote studies die in 2018 gaan starten. “Goedkeuring van een medicijn is een lang en kostbaar proces”, zegt MDMA-onderzoeker Sessa. “Net als alle nieuwe middelen, moeten psychedelische drugs door de gebruikelijke fases in het klinisch onderzoek om de veiligheid en effectiviteit aan te tonen.”

Geneesmiddelspecialist Van Gerven, die nog samen heeft gewerkt met LSD-behandelaar Jan Bastiaans, is optimistisch over de ontwikkelingen. “We moeten alleen niet vergeten kritisch te kijken naar het verleden. De middelen raakten niet voor niets in diskrediet.”

Deskundigen zijn het erover eens dat het onderzoek moet doorgaan, maar het is volgens sommigen niet verstandig om direct alle pijlen op partydrugs te richten. Het gebruik ervan is niet geheel zonder gevaar, en binnen de uitdaging waar de psychiatrische farmacologie voor staat – het vinden van het juiste molecuul voor de juiste persoon – zou men misschien beter eerst kunnen kijken naar manieren om de huidige medicijnen effectiever toe te passen.