'Overwaarderende ouders wakkeren narcisme aan bij hun kind'

Bijna alle ouders willen hun kinderen leren tevreden te zijn over zichzelf. Is een positief zelfbeeld essentieel voor geluk en succes?

“Tegenwoordig is er steeds meer bewijs uit grootschalige studies dat zelfwaardering belangrijke gevolgen heeft. Een hogere zelfwaardering bij kinderen hangt samen met minder kans op angststoornissen en depressie en meer kans op een hoger inkomen later.”

“Oorzaak en gevolg lopen door elkaar. Als je tevreden bent met jezelf, denk je dat andere mensen jou ook leuk zullen vinden. Je bent opener in contact, waardoor anderen je aardig vinden. Daardoor stijgt je zelfwaardering. Andersom zie je bij mensen met lage zelfwaardering dat ze bang zijn om afgewezen te worden. Daardoor zijn ze vaak afstandelijker, waardoor anderen hen niet zo leuk vinden. Ze lokken de afwijzing als het ware uit.”

Uw onderzoek laat zien dat ouders dingen doen waardoor kinderen geen gezonde zelfwaardering ontwikkelen, maar juist narcistische trekken. Wat gaat er mis?

“Een paar jaar terug onderzochten we hoe narcisme ontstaat in de kindertijd. Eerst keken we of ouders hun kinderen overwaarderen met de Parental Overvaluation Scale, een door ons ontwikkelde vragenlijst. Ouders die hoog scoren, overschatten de kwaliteiten van hun kind, claimen dat hun kind enorm veel kennis heeft, en vinden dat hun kind een voorkeursbehandeling verdient. Daarnaast maten we zelfwaardering en narcisme onder hun kinderen. Zij lazen stellingen met een narcistische ondertoon en gaven aan in hoeverre die uitspraak op hen van toepassing is, bijvoorbeeld ‘kinderen zoals ik hebben recht op iets extra’s’ en ‘ik ben een heel speciaal en bijzonder persoon’. We volgden deze groep ouders en kinderen over langere tijd. Wat we zagen is dat overwaardering voorspellend is voor latere narcistische trekken.”

Hoe stimuleer je als ouder gezonde zelfwaardering?

“In dezelfde studie vroegen we ouders en hun kinderen ook naar wat ze vinden van de warmte in hun relatie. Aanwezigheid van warmte blijkt een belangrijk ingrediënt voor zelfwaardering. Warmte houdt in: plezier hebben met je kind, knuffelen, spelen. Overwaarderen en warmte hangen niet met elkaar samen: ouders die hun eigen kind speciaal vinden, zijn niet per se warm.”

Is het wel zo erg om op te groeien met een narcistische persoonlijkheid?

“Soms denken mensen dat het fijn is om een narcist te zijn, dat alleen de omgeving er last van heeft. Dat valt tegen. Narcisme beschermt je niet tegen nare gevoelens over jezelf. Een narcist vindt zichzelf geweldig en is de hele dag bezig bewondering te vergaren. Als daar een breukje in komt, kan dat stressvol zijn. Als je mensen in een experiment uitnodigt om een taak te doen voor een jury – bijvoorbeeld terugtellen vanaf duizend in stappen van dertien – maken narcisten meer van het stresshormoon cortisol aan. Ze zijn bang voor gezichtsverlies. Al zeggen ze zelf niet gestresst te zijn, natuurlijk niet. Verder weten we dat een narcistische persoonlijkheidsstoornis samenhangt met angststoornissen en depressie.”

Er woedt een discussie of jongvolwassenen van tegenwoordig, de millennials, narcistischer zijn dan de vorige generatie. Hoe staat u daarin?

“Er is wat bewijs dat narcisme is toegenomen sinds het individualisme begon te groeien in de jaren zestig, maar in studies wordt het verschil tussen zelfwaardering en narcisme niet altijd goed gemaakt. Ik vind het niet de belangrijkste vraag om te stellen. Los van of narcisme is toe- of afgenomen, blijft het nog steeds een probleem waar veel mensen mee worstelen.”

Zit je voor je leven vast aan een narcistische persoonlijkheid?

“Nee, we zijn bezig met interventies om narcistische trekken om te zetten in gezonde zelfwaardering. Recent keken we of mindfulness studenten die hoog scoren op narcisme empathischer zou maken. We vonden het tegenovergestelde. Misschien dat hun aandacht toch vooral uitging naar hun egocentrische gedachten en niet naar anderen, maar dat is speculeren. Wie weet dat het met een vorm van mindfulness waarin compassie getraind wordt beter uitpakt.”