Op zoek naar voorouders in een testbuisje

Het zou weleens de trend van de komende jaren kunnen worden: DNA-toerisme. In de Verenigde Staten zijn er al gespecialiseerde bureaus die groepsreizen aanbieden voor mensen met roots in Italië, Ierland, Duitsland en Schotland. Na een genetische genealogietest krijgt iedere klant vijf uur om met een genealoog alle belangrijke plekken van zijn of haar familiegeschiedenis in kaart te brengen. Tijdens de reis bezoekt de groep een aantal hoogtepunten van het land en is er tijd om op eigen gelegenheid specifieke plekken te bekijken. De genealoog reist mee om op locatie vragen te beantwoorden. Zie je zo’n reisje op basis van je DNA wel zitten? Dan is het wellicht handig om eerst te weten wat je eigenlijk kunt met een genetisch afstammingsonderzoek.

Variatie

In de kern van iedere lichaamscel liggen drieëntwintig paar chromosomen; tweeëntwintig paar ‘gewone’ chromosomen (ook wel autosomen genoemd) en één paar geslachtschromosomen (XX bij een vrouw en XY bij een man). Op die chromosomen ligt onze genetische informatie opgeslagen in de vorm van DNA. DNA is een soort codetaal, opgebouwd uit vier verschillende letters: A, T, C en G. Sommige stukjes van de code hebben een belangrijke functie en zijn daardoor bij vrijwel alle mensen gelijk. Andere stukjes hebben geen duidelijke functie. Daar vind je veel meer variatie. Genetisch afstammingsonderzoek kijkt naar de functieloze stukjes DNA. Hoe meer die op elkaar lijken, hoe groter de kans dat er een gemeenschappelijke voorouder is.

Variatie ontstaat als er ergens in de code iets verandert. DNA-tests kijken naar twee van zulke veranderingen: short tandem repeats (STR’s) en single nucleotide polymorphisms (SNP’s). Bij een STR wordt een stukje van de lettercode steeds herhaald. Een SNP ontstaat wanneer er ergens in het DNA één letter wordt vervangen door een andere letter. Zowel een STR als een SNP is een blijvende verandering, die ook terecht komt in de volgende generatie.

De meeste commerciële afstammingstests kijken echter naar stukjes van de autosomen en nemen daarbij het X-chromosoom mee. Dit is de goedkoopste manier om iets te weten te komen over al je voorouders (waarbij er geen specifiek onderscheid wordt gemaakt tussen de mannelijke en de vrouwelijke lijn). STR’s en SNP’s in jouw DNA worden vergeleken met die van referentiegroepen. Dit zijn speciale groepen waarvan, door middel van stamboomonderzoek, vaststaat dat hun voorouders afkomstig zijn uit een bepaalde regio . Door stukjes van jouw DNA te vergelijken met de DNA-codes van referentiegroepen in de database voorspellen de bedrijven uit welke regio(’s) jouw voorouders afkomstig waren. Het resultaat is een schatting van percentages etniciteit. Bijvoorbeeld: Afrika 4 procent, Europa 96 procent (waarvan West-Europa 47 procent, Groot-Brittannië 28 procent, Scandinavië 18 procent, overig 3 procent).

Over de hele wereld zoeken

Wat zeggen deze resultaten nou eigenlijk? Als je DNA voor 18 procent lijkt op dat van Scandinaviërs, wil dat dan zeggen dat je een verre voorouder hebt uit Noorwegen of Zweden? Toon van Gestel, oud-biologieleraar en als oud-voorzitter van de Nederlandse Genealogische Vereniging jarenlang bezig geweest met genetische genealogie, denkt van niet. “Ik ben niet kapot van commerciële DNA-tests”, zegt hij. “Het instrument dat ze gebruiken is vaak te grof. Afstamming is meestal kleinschalig. Ik weet vanuit stamboomonderzoek dat mijn voorouders van vaderskant bijna allemaal uit twee dorpjes in Brabant komen. Dan kan ik met een DNA-test wel over de hele wereld gaan zoeken, maar dan kom ik daar gewoon niet uit.”

Bovendien richten de testbedrijven zich met name op de Amerikaanse markt. Vaak is er geen Nederlandse referentiegroep. Nederlanders die hun DNA laten testen, komen dan uit in Groot-Brittannië of Scandinavië, omdat hun genetisch materiaal het meest overeenkomt met dat van de referentiegroepen daar. Maar dat wil nog niet zeggen dat er ook daadwerkelijk een voorouder uit die gebieden komt.

Samenwerken

Drie proefpersonen zijn natuurlijk niet genoeg om conclusies te trekken, maar het experiment van Larmuseau laat wel zien dat testbedrijven de grootste moeite hebben om, uitsluitend op basis van het DNA, correct te voorspellen waar we vandaan komen. Kunnen genetische genealogietests daarmee de prullenbak in? Niet helemaal, want naast etniciteit bepalen de tests ook matches met andere personen uit de databank (indien die daar toestemming voor hebben gegeven). En daar komt soms nuttige informatie uit, weet Van Gestel. “Je kunt die informatie bijvoorbeeld gebruiken om een verre neef of nicht te vinden.”