Op zoek naar de evolutionaire wortels van het menselijk lichaam

Om het antwoord maar meteen te geven op de laatste vraag: al minstens 530 miljoen jaar zijn er dieren met koppen. Het hoofd ontwikkelde zich omdat onze verre voorouders van inactieve wezens veranderden in zwemmende beesten. Hoe sneller een organisme bewoog, hoe groter de kans dat de voorkant op een hoofd ging lijken. Voor een vrijzwemmend dier is het handig om alle zintuigen aan de voorkant te hebben. Dat is de kant waarmee het als eerst op nieuwe dingen stuit.

Waarom is ons lichaam zoals het is? Daarover gaat Het ongelooflijke toeval van ons bestaan. Sommige delen zijn geniaal vormgegeven. Mensen hebben bijvoorbeeld spieren in de duimen die andere primaten niet hebben, die volgens veel onderzoekers cruciaal zijn voor het maken van werktuigen. In andere opzichten is ons lijf verre van perfect. De Engelse auteur Alice Roberts was onlangs in Amsterdam om haar nieuwe boek te promoten. Kennislink kreeg de kans om haar aan de, evolutionair zeer oude, tand te voelen.

Roberts heeft ook wat af te dingen op het plaatje hierboven: The march of progress. Die afbeelding heeft twee onpraktische ideeën over evolutie neergezet, schrijft ze in haar boek. Ten eerste wordt het idee aangemoedigd dat menselijke evolutie een vastberaden lineaire voortgang is. Maar evolutie is geen ladder vol vooruitgang. Ten tweede lijkt het plaatje aan te geven dat tweevoetige mensachtigen evolueerden van een chimpanseeachtige voorouder die op zijn knokkels liep.

“Vijf tot zeven miljoen jaar geleden deelden we onze laatste gemeenschappelijke voorouder met chimpansees. Wetenschappers denken tegenwoordig dat deze voorouder niet op zijn knokkels liep, zoals chimpansees doen. Het lopen op knokkels evolueerde onafhankelijk van elkaar in zowel gorilla’s als chimpansees. Maar onze gemeenschappelijke voorouder sprong uit de boom en begon rond te lopen op de grond op twee benen. Dit betekent dan mensachtigen nooit op hun knokkels hebben gelopen”, legt ze uit.

En we zijn ook niet het hoogtepunt of het eindpunt van de evolutie, zoals het plaatje hierboven van The march of progress suggereert.
“Zeker niet! Zou je evolutie opnieuw afdraaien vanaf het begin dan zouden er geen mensen zijn. En de mens als zodanig evolueert nog steeds. Veel religieuze mensen vinden het feit dat er geen plan is moeilijk te accepteren. Maar ik hou ervan. Evolutie gaat niet om de creatie van individuele soorten. Al het leven op aarde is aan elkaar verwant. Het is een vertakte boom met een gemeenschappelijke oorsprong waaruit alle soorten zich verspreiden. Wij zijn als biologische soort gewoon een takje aan die boom.”

In sommige opzichten zijn mensen zelfs de conservatievelingen die oude structuren behouden in plaats van wat nieuws te bedenken, zegt u.
“Kijk maar naar het aantal vingers en tenen. In dat aantal zit tussen mensen en de laatste gemeenschappelijke voorouder van viervoeters minder verandering dan tussen paarden en diezelfde voorouder. Mensen hebben vastgehouden aan het oude aantal van vijf vingers en tenen terwijl paarden iets anders gingen doen. Zij hebben alleen nog een middelvinger over. In dat opzicht zijn wij dus primitief, wat in de academische wereld betekent dat er weinig veranderd is. Bij primitief gaan mensen denken in termen als superieur en inferieur, maar dat is verkeerd. Vijf vingers is voor ons juist fantastisch!”

De strekking van uw verhaal is dat het ongelooflijk onwaarschijnlijk is dat wij er zijn.
“Ja, en dat bedoel ik op twee manieren. Ten eerste is de aanwezigheid als mens op deze planeet onwaarschijnlijk. Er zijn veel punten waarop evolutie een andere richting had kunnen inslaan. Als er 65 miljoen jaar geleden geen meteoriet op aarde stortte die de dinosaurussen uitroeide, dan zouden wij er bijvoorbeeld niet zijn geweest. Waarschijnlijk zouden de dino’s hier nog steeds rondlopen. Daarnaast is onze aanwezigheid als individu zeer onwaarschijnlijk. Als die ene zaadcel die ene eicel niet had ontmoet, dan was je nooit geboren. Dan zou je een ander persoon zijn geweest.”