Op jacht naar de geluksknop in onze hersenen

Het eerste wat je ziet in de film ‘Hunting for Hedonia’ is een operatie waarbij de patiënt volledig bij bewustzijn is, terwijl ondertussen een arts bezig is om een paar dunne stroomdraadjes diep in de hersenen te duwen. Je bent als kijker meteen gegrepen, want dit is fascinerend om te zien. Die draadjes worden aangesloten op een onderhuids aangebrachte batterij. Het doel is om via elektrische signalen de overmaat aan prikkels in het bewegingscentrum van de hersenen tegen te gaan. Deze overmaat zorgt namelijk voor de kenmerkende, ongecontroleerde trillingen bij de ziekte van Parkinson.

De techniek staat bekend als diepe hersenstimulatie of DBS (Deep Brain Stimulation) en is inmiddels behoorlijk ingeburgerd als behandeling voor mensen die lijden aan Parkinson. Maar is er nog meer mogelijk met deze techniek? Want artsen hebben ook gezien dat DBS een gunstig effect kan hebben op de mentale gesteldheid en kan helpen om bijvoorbeeld depressie, dwangneuroses of angststoornissen te behandelen. Biedt DBS daarmee de weg naar geluk voor iedereen? Is genot – ‘hedonia’ – een plek in onze hersenen die we kunnen activeren? Dat is de centrale vraag in deze film.

Zware depressies

Begeleid door de zeer prettige stem van de Schotse actrice Tilda Swinton, maak je kennis met neurochirurgen, psychiaters en andere onderzoekers die op verschillende manieren DBS inzetten. Je ziet ook hoe DBS het leven van een jarenlang ernstig depressieve vrouw op een positieve manier heeft veranderd. En hoe de operatie de laatste strohalm is waar een Duitse man zich aan vastklampt die door zware depressies de moed om te leven al bijna heeft opgegeven.

De film vertelt nog een verhaal. Dat van de Amerikaanse neuroloog en psychiater Robert Heath. In de jaren 50 en 60 maakte Heath furore met zijn baanbrekende experimenten met DBS voor de behandeling van onder meer schizofrenie. Maar hij raakte in opspraak door zijn – ook voor die tijd – onethische omgang met proefpersonen en patiënten, zijn pogingen om homoseksualiteit te ‘genezen’ met DBS en zijn samenwerking met het Amerikaanse leger en de inlichtingendiensten. Heath overleed in 1999, vergeten en verguisd. Tegelijkertijd was hij met zijn inzichten dat de chemische reacties en elektrische signalen in de hersenen een essentiële rol spelen in ons gedrag en in uiteenlopende psychische aandoeningen, zijn tijd ver vooruit. De huidige toepassing van DBS is verder ontwikkeld en verfijnd, maar vindt zijn basis in het werk van Heath.

Het historische verhaal van Heath en de gesprekken met hoe artsen en patiënten nu naar DBS kijken vullen elkaar goed aan. Niet alleen de techniek komt aan bod, maar ook de ethische overwegingen. Hoe ver kun je gaan bij het toepassen van DBS? Betekent een verandering van je gemoedstoestand ook een verandering van je persoonlijkheid? Is dat wellicht juist de bedoeling? Of definiëren onze problemen ook wie we zijn? Naast het interessante inhoudelijke verhaal is de film ook fijn om naar te kijken door de mooie beelden en animaties. En daarna sta je als kijker niet met lege handen, want stof tot nadenken biedt Hunting for Hedonia in overvloed.