Op goede voet uit elkaar

Is scheiden slecht voor de kinderen?

“Niet altijd. In gezinnen met huiselijk geweld is het zelfs beter. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat jongens die als tiener nog in huis wonen met een gewelddadige vader, een vrij grote kans hebben dat gedrag later te gaan kopiëren. En als de sfeer thuis vaak gespannen en naar is, kunnen kinderen een scheiding ook als een opluchting ervaren. Maar in de meeste gevallen is een scheiding wel heel zwaar en verdrietig voor kinderen. Al liggen de risicofactoren niet altijd zozeer in de scheiding zelf, als wel de omstandigheden die daarbij om de hoek komen kijken.”

Wat bedoel je daar precies mee?

“Nou, een scheiding brengt enorm veel veranderingen met zich mee. Zo moeten kinderen soms verhuizen door een scheiding en daardoor van school veranderen en nieuwe vrienden maken. Dat is best heftig in een tijd die toch al moeilijk is. Als een van de ouders bovendien een nieuwe partner heeft moet het kind daarbij ook nog wennen aan een ander gezin. En er is natuurlijk het gemis van de andere ouder.”

“Maar wat pas echt een doorslaggevende rol speelt is de relatie tussen de ouders. Als je ouders nog altijd samen door een deur kunnen om bijvoorbeeld verjaardagen gezamenlijk te vieren, creëert dat een heel andere situatie dan een vechtscheiding. Dan krijgen kinderen vaak loyaliteitsproblemen, doordat ze het gevoel hebben te moeten kiezen tussen mama en papa. Omdat vechtscheidingen zich bovendien vaak eindeloos voortslepen wordt de negatieve impact van zo’n scheiding nog groter.”

“Ironisch genoeg zou je eigenlijk het beste kunnen scheiden op het moment dat je elkaar respecteert en nog leuk met elkaar kunt omgaan. Op het moment dat je in een vechtscheiding ligt zou je moreel gezien juist niet meer moeten scheiden! Maar zolang dat punt nog niet bereikt is, hebben veel mensen zoiets van: oh, de situatie is nu niet erg genoeg om te scheiden. Je kunt wat dat betreft ook te laat scheiden, hoe gek dat misschien ook klinkt.”

Kun je iets meer ingaan op de invloed die een scheiding op het gedrag van kinderen kan hebben?

“Die verschilt natuurlijk per kind, maar onzekerheid, gedragsproblemen, woede en agressie komen veel voor. Bij kinderen die geneigd zijn hun verdriet te internaliseren komt depressie ook wel voor. Ook verslechteren de schoolprestaties vaak en is er bij tieners vaker sprake van alcoholgebruik en aanraking met de politie. Aan de andere kant zie je zulke ontwikkelingen ook wel bij kinderen uit intacte probleemgezinnen, waaronder gezinnen met heel veel ruzie. En in de puberteit zijn veel kinderen sowieso wat lastiger. Maar ook als we voor deze factoren corrigeren, blijken scheidingen heel duidelijk een oorzaak hiervoor.”

“Gelukkig komt het met de meeste kinderen weer goed. Je zou een scheiding kunnen vergelijken met een rouwproces, waarbij fases van ontkenning, verdriet en woede heel gewoon zijn. Zo’n driekwart van de kinderen kan uiteindelijk de scheiding accepteren en de draad weer oppakken, maar dat hangt mede af van de mate waarin een kind hierin begeleid wordt.”

Wat kunnen ouders doen om hun kinderen zoveel mogelijk te helpen bij de verwerking van een scheiding?

“Als kind ervaar je vaak een enorm controleverlies als je ouders gaan scheiden. Kinderen zijn in het scheidingsproces de derde en zwakste partij. Zij kunnen niet anders dan afwachten wat de eerste twee partijen (moeders en vaders) beslissen en worden vaak nauwelijks gehoord. Het is dan ook belangrijk dat – waar dat mogelijk is – een kind beslist over zaken die hem of haar aangaan op basis van wat hijzelf echt wil. Waar te wonen, bijvoorbeeld.”

“Wettelijk is weliswaar geregeld dat kinderen vanaf 12 jaar hun mening mogen geven aan de rechter, maar dat zegt ook niet alles. Het wordt nogal eens onderschat hoezeer kinderen geneigd zijn zichzelf op te offeren, zo van: ‘ik ga wel bij papa wonen anders is hij zo alleen en dan kan ik hem met het huishouden helpen.’ Zeker als een van de twee ouders verlaten is door de ander kan dat gevoel opspelen. Hierdoor kan gemakkelijk uit het oog verloren worden wat nou eigenlijk het beste is voor het kind.”

“Verder is het erg belangrijk er voor je kind te zijn. Dat is niet altijd even gemakkelijk als je als ouder zelf opgeslokt wordt door emoties als verdriet en soms hevige woede. Of verliefdheid als je iemand anders hebt ontmoet. Bovendien zijn ouders druk met een nieuw leven opbouwen na een scheiding. Maar juist in zo’n heftige tijd moeten kinderen ervaren dat de liefde van hun ouders onvoorwaardelijk is.”

“Wat ten slotte ook kan helpen is als kinderen zien dat de ouders na verloop van tijd weer blij worden en dat het goed met ze gaat. Dat kun je natuurlijk niet afdwingen. Je mag het ook best zeggen dat je verdrietig bent, maar belangrijk is dan wel dat het kind dan weet dat het niet aan hem ligt. Maar het meest cruciaal is toch wel dat de relatie tussen de gescheiden ouders redelijk harmonisch blijft en dat een kind beide ouders kan blijven zien.”

Steeds meer ouders kiezen als ze uit elkaar gaan voor co-ouderschap, waarbij ze fifty-fifty voor de kinderen zorgen. Is dat een positieve ontwikkeling?

“Co-ouderschap biedt een kind de mogelijkheid goed contact te houden met beide ouders, wat heel positief is. Tegelijkertijd zitten er best wat haken en ogen aan het idee van ‘gelijkwaardig ouderschap’, waar het principe van co-ouderschap op gebaseerd is. Een kind heeft namelijk niet automatisch belang bij een verdeling in tweeën tussen beide exen! Zeker niet als de band met een ouder voor de scheiding helemaal niet zo sterk was. Daarbij is continuïteit enorm belangrijk.”

“Zo kan op twee plekken wonen veel van een kind vergen. Uit onderzoek blijkt in elk geval dat het niet voor alle leeftijdsfases even geschikt is: co-ouderschap lijkt het best te werken voor jongere kinderen, baby’s en peuters uitgezonderd. Boven de dertien, veertien jaar wordt het lastiger. Elke week tussen twee huizen pendelen en je aanpassen aan een ander ‘huisgezin’ wordt vaak als stressvol ervaren door tieners. Dat komt omdat kinderen op die leeftijd ook steeds meer zelf een leven opbouwen in de vorm van een vriendenkring, bijbaantjes enzovoort. Die doe je vaak meer plezier met één vaste stek van waaruit ze de wereld kunnen verkennen.”

Uit elkaar gaan is tegenwoordig minder taboe dan vroeger. Is dat positief voor kinderen?

“De kans dat je ouders gaan scheiden is groter geworden en dat is natuurlijk lastig voor kinderen. Maar het feit dat er steeds minder een sociaal stigma aan kleeft is wel prettig. Omdat steeds meer mensen gaan scheiden is de kans bovendien groot dat kinderen vrienden hebben die hetzelfde zijn overkomen, waardoor ze zich beter begrepen kunnen voelen.”

Kan er nog meer gedaan worden om het leed van een scheiding zoveel mogelijk te verzachten voor kinderen?

“Ja, ik denk het wel. Erover praten kan echt helpen bij de verwerking. Daarom zouden er wat mij betreft overal in het land programma’s voor kinderen moeten komen waar zij, onder begeleiding, met leeftijdgenoten kunnen praten over hun ervaringen thuis. Uit binnen- en buitenlands onderzoek blijkt overduidelijk dat projecten als ‘Kinderen In Echtscheiding Situatie’ (KIES), JES – Jij En Scheiding – en Zandkastelen kinderen helpen bij de verwerking. Ook zou het welzijn van kinderen nog wel wat meer centraal mogen komen te staan in de wet. Hopelijk staat bij nieuwe wetgeving op het gebied van scheiden niet langer gelijkwaardig ouderschap centraal maar kindwaardig ouderschap. Een scheiding meemaken blijft voor de meeste kinderen – zeker in het begin – een rottige en lastige gebeurtenis. Maar op die manier wordt de schade zoveel mogelijk beperkt.”