Ook nutteloze kennis is waardevol

Stel je voor dat je iets nieuws leert, zonder dat het direct een probleem oplost. Is dat dan verloren tijd? Onderzoek met embryo-modellen roept een vergelijkbare vraag op: wat als dit onderzoek niet leidt tot praktische toepassingen zoals nieuwe medicijnen of vruchtbaarheidsbehandelingen? Is het dan nog steeds waardevol?

Filosoof Bertrand Russell zou volmondig ‘ja’ zeggen. Hij was een groot voorstander van ‘nutteloze kennis’ – kennis die op het moment van leren geen directe praktische waarde lijkt te hebben, maar die waardevol is puur omdat ze ons inspireert en verrijkt. Volgens Russell maakt juist dit type kennis ons leven betekenisvoller.

Of onderzoek met embryo-modellen uiteindelijk leidt tot praktische toepassingen, maakt volgens Russell niet zoveel uit. Want onderzoek dat nu niets oplevert, kan ons later helpen op manieren die we nu nog niet zien. En zelfs als onderzoek met embryo-modellen nooit leidt tot praktische toepassingen, kan het ons inzichten verschaffen in iets veel groters – in het leven zelf.

Nutteloos

Het idee dat onderzoek ‘nuttig’ moet zijn, is zo diepgeworteld in onze samenleving dat het nauwelijks wordt bevraagd. Bij het samenstellen van onderzoeksagenda’s lijkt het logisch om het onderzoek dat tastbare resultaten oplevert, zoals nieuwe medicijnen of technologieën, als het meest waardevolle te beschouwen. De waarde van kennis wordt dan gekoppeld aan economische waarde. Maar dat hoeft - zeker in de wetenschap - niet de maatstaf te zijn.

We zouden in plaats daarvan ook aandacht kunnen hebben voor de culturele betekenis van kennis. Onderzoek naar embryo-modellen gaat niet alleen over het vinden van oplossingen, maar raakt aan grotere vragen zoals: wat is de oorsprong van leven? Zulke kennis gaat verder dan onmiddellijke praktische behoeften. Het zorgt ervoor dat we ons leven in een breder perspectief kunnen plaatsen.

Denk er maar eens over na: dankzij het besef dat jouw leven begint met één enkele cel, ben je opeens verbonden met de allereerste cel die miljarden jaren geleden ontstond. Dat roept vragen op over onze plek in de natuur en wat het betekent om mens te zijn. Russell noemde dit soort inzichten ‘nutteloze kennis’ omdat ze niet direct toepasbaar zijn. Toch zag hij hierin een onschatbare waarde, omdat dit soort kennis ons helpt om ons leven betekenis te geven.

Vertragen

Het grootste voordeel van ‘nutteloze’ kennis, volgens Russell, is dat het je dwingt om even stil te staan. Het voorkomt dat je meteen in de actiestand schiet. In plaats van snel te handelen en oplossingen te zoeken voor praktische problemen, ontwikkel je een ‘contemplatieve houding’. Je leert met aandacht reflecteren op vragen die niet direct met je dagelijks leven te maken hebben.

Wat vind jij?

Misschien spreekt deze boodschap van Russell over de waarde van ‘nutteloze’ kennis je aan, maar vanuit het standpunt van effectief altruïsten en utilitaristen zijn er kritische vragen bij te stellen. Daar gaan we in de volgende aflevering van deze serie dieper op in.

Wil je ook meepraten? NEMO Kennislink organiseert op 7 februari 2025 een dialoog over de argumenten die in deze serie besproken worden.

Welke argumenten vind jij belangrijk om regels en wetten te bepalen? Zet ze in volgorde in de peiling hieronder door te slepen met je muis.