Ook de vergeten doden tellen

Er bestaan wiskundige technieken om uit zulke rommelige gegevens toch redelijk betrouwbare schattingen te destilleren: de zogeheten Multiple Systems Estimation (MSE). Een in principe simpele, maar zeer arbeidsintensieve opschoning van de data betreft hierbij de-duplicatie: zorgen dat alle meldingen van sterfgevallen herleidbaar zijn tot unieke individuen. Je wilt natuurlijk geen database waarin sommige personen onder verschillende namen meer dan één keer gesneuveld zijn. Tot januari 2014 had HRDAG in het Syrische conflict 260.000 meldingen over een gesneuvelde geteld, maar na de-duplicatie bleven daar nog 93.000 van over. Dat zijn de gedocumenteerde gevallen. Wat kun je zeggen over het werkelijke aantal gesneuvelden?

MSE maakt gebruik van wiskundige technieken die ooit zijn ontwikkeld om te schatten hoeveel exemplaren van een diersoort, bijvoorbeeld hazen, nog in een gebied leven. Het basisprincipe is capture-recapture. Je vangt dan eerst, zoveel mogelijk in het wilde weg, een stuk of honderd hazen en geeft ze een merkteken. Een paar weken later kom je terug en grijp je weer een stuk of honderd hazen. Als de populatie niet al te groot is, heb je de tweede keer ook een paar hazen gevangen die al gemerkt zijn. De relatieve grootte van deze overlap tussen de twee steekproeven levert een schatting op voor de omvang van de totale populatie (zie bovenstaand illustratiebijschrift voor uitleg met formules). Uiteraard is dit een schatting met een onzekerheidsmarge, waarvan de grootte eveneens afhangt van A, B en M.

Dit is ook de manier, waarop je de vele naamloze slachtoffers van een chaotisch gewelddadig conflict toch kunt laten meetellen. Zulke methodes zijn eerder gebruikt om te schatten hoeveel hiv-geïnfecteerden er rondlopen in een bevolkingsgroep waar dat een taboe is en zelfs het aantal lesbiennes in een zeer conservatieve regio in de Verenigde Staten. Daarbij is ook in de praktijk gebleken, dat MSE werkt en betrouwbare schattingen met een redelijke onzekerheidsmarge oplevert.

Overlappende steekproeven

Vertaald naar een oorlog als in Syrië, is elke organisatie die in een zekere periode ter plekke data over slachtoffers verzamelt een steekproef. Als meerdere bronnen onafhankelijk van elkaar hetzelfde slachtoffer rapporteren, is dit een overlapping tussen twee of meer steekproeven. Als je meer dan twee steekproeven uit een populatie neemt, kun je meer geavanceerde technieken toepassen om ook nog in rekening te brengen dat sommige steekproeven mogelijk niet onafhankelijk van elkaar zijn. Zo heeft HRDAG de vergeten doden van het conflict in Kosovo en vele andere in kaart kunnen brengen.

Tijdens haar lezing in Heidelberg gaf Price het voorbeeld van een fase tijdens de burgeroorlog in Syrië toen media berichtten dat de hevigheid van de strijd was afgenomen. Dit was gebaseerd op het simpelweg tellen van gerapporteerde slachtoffers. De analyse van HRDAG toonde aan dat de overlap tussen de diverse rapportages was afgenomen. Uit de berekening rolde dat de strijd juist was opgelaaid. Price: “Als je afgaat op berichten in de media, kun je volkomen verkeerde conclusies trekken over zulke conflicten.”

Helaas kosten analyses zoals het HRDAG die doet tijd. Tijd die nieuwsmedia zichzelf niet zullen gunnen, dat snapt Price ook. Toch pleit ze ervoor dat de media zich meer beperken tot waar ze wel goed in zijn: verslaggeving van persoonlijke verhalen, de slachtoffers een gezicht geven. En allerlei statistieken en infographics van gewapende conflicten die op redacties in één dag in elkaar gezet worden, die moeten lezers en kijkers met een flinke korrel zout nemen.