'Ook andere wezens zijn druk in de weer om de aarde te redden'

Als we grote problemen zoals de klimaatcrisis willen aanpakken, hebben we een radicaal ander wereldbeeld nodig waarin de mens niet als enige op het toneel staat, vindt Lydia Baan Hofman. Als promovendus in de filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam onderzoekt zij alternatieve mensbeelden en specialiseert zij zich in het werk van de wereldberoemde Amerikaanse filosoof Donna Haraway.

In haar recente boek Staying with the Trouble daagt Haraway haar lezers uit om niet weg te kijken van grote ecologische problemen en onze relaties met andere aardbewoners opnieuw vorm te geven. Ze ontwikkelt daarvoor nieuwe termen zoals ‘antwoordelijkheid’ (response-ability) en ‘tentaculair denken’, want ‘het denken van een nieuwe wereld vereist het denken in een nieuwe taal’.

In tijden van grote ecologische onzekerheid biedt het werk van Haraway volgens Baan Hofman troost en handelingsperspectief: “We moeten inzien dat de mens niet alles in z’n eentje kan oplossen. Andere diersoorten zijn heel druk in de weer om de aarde te redden, zoals bijen. Als we daar oog voor hebben, kunnen we misschien meer gaan samenwerken.”

Hoe doen we dat: tentaculair denken?

“Denk bijvoorbeeld aan de trui die je aan hebt. Door wie is die gemaakt? Welke materialen zijn er voor nodig geweest? Hoe is die trui vervoerd? Wie heeft hem verkocht? Heb je hem gekregen van een dierbare vriend? Die trui is dus verbonden met allerlei andere dingen.”

“Zodra je die relaties blootlegt, kun je erop proberen te reageren. Er ontstaat ruimte om te handelen, omdat je je bewust wordt van het web aan relaties waarin jouw trui zich bevindt. Je kunt je bijvoorbeeld verzetten tegen de uitbuiting van andere mensen, dieren en gewassen. Dat is niet mogelijk zolang het web aan relaties een black box is. Bij een black box zie je als mens maar twee opties: of het systeem moet helemaal veranderen of er gebeurt toch niks. Als individu ga je al snel bij de pakken neerzitten: je kunt toch niets doen om het te veranderen.”

“Door het onderzoeken van dat web aan relaties worden we response-able. Dit lijkt op responsible (verantwoordelijk), maar dat is het niet. In het Nederlands zou je het ‘antwoordelijkheid’ kunnen noemen. Het gaat om het vermogen om antwoord te geven.”

Om terug te komen op de bijen: waarom moeten we die serieuzer nemen?