'Onze dolfijnen zijn geen gevangenen'

“We gaan ervan uit dat elke Nederlander minstens drie keer in zijn leven naar het Dolfinarium komt: een keer als kind, een keer als ouder en een keer als grootouder,” zegt Monique Bakker, voorlichtster van het Dolfinarium in Harderwijk. We lopen op een stralende nazomerochtend tussen de bassins voor de bruinvissen, walrussen en andere zeezoogdieren door. In heel Nederland zijn net de scholen weer begonnen, dus het is rustig in het park. Bovendien zitten de meeste bezoekers nu in de grote koepel waar de dolfijnen hun show opvoeren.

Twee keer per dag laten de dolfijnen hun capriolen aan het publiek zien. Dolfijnen kunnen een bal vangen en teruggooien, synchroon met andere dolfijnen salto’s maken, of achterwaarts op hun staartvin over het water ‘lopen’. Ze trekken hun trainer aan hun rugvin razendsnel voort, en ze kunnen hem vanuit het water zelfs metershoog de lucht in lanceren.

Hooghouden

Met Bakker nemen we na de show, als al het publiek weg is, een kijkje achter de schermen. De artiesten wonen in een bassin dat in verbinding staat met het bassin in de koepel. Tot mijn verbazing zwemmen twee dolfijnen als ik binnenkom nog in het koepelbassin rond. Ze duwen elk een gele bal voor zich uit, die ze telkens opgooien en vangen. Balletje hooghouden voor dolfijnen. En dat, terwijl de trainers nergens te bekennen zijn.

“Die komen zo meteen, als ze klaar zijn met de voorbereiding van de training,” verklaart Bakker. “Tussen de shows door trainen de dolfijnen ook nog.” Twee vrouwelijke en een mannelijke trainer gaan vervolgens met de dolfijnen aan de slag. Wat opvalt, is hoe relaxt het eraan toegaat, vergeleken met het trainen van honden – of zelfs met zwemles voor mensenkinderen. Er wordt niet geschreeuwd of gedrild, laat staan gestraft. Een van de trainers duikt achteloos in het bassin en begroet met een brede glimlach de dolfijn waarmee hij gaat oefenen. Net buiten spelen, maar dan binnen.

Het lijkt een droombaan, dolfijnentrainer. Hoe wordt je dat? Bakker: “Eigenlijk bestaat er geen specifieke opleiding voor, al hebben de meesten wel een achtergrond in dierverzorging. Je moet het in je hebben, en je moet tegen het koude water kunnen.”

Dolfijnenbevrijder

Het publiek is altijd dolenthousiast over de dolfijnenshows, in tegenstelling tot de meer radicale dierenactivisten. Dieren die zo intelligent zijn als dolfijnen, vinden ze, mag je principieel niet gevangen houden en kunstjes laten doen. In juni 2016 kwam dolfijnenbevrijder Ric O’Barry naar Nederland, en voerde met zijn actiegroep voor de poort van het Dolfinarium actie. Als het aan hem ligt worden alle dolfinaria gesloten, dus ook die in Harderwijk.

Bij het tv-programma RTL Late Night ging O’Barry in discussie met Niels van Elk, dierenarts en bioloog bij het Dolfinarium. Dat de twee het niet eens werden was te verwachten, maar Van Elk kan zich nog opwinden over sommige claims van O’Barry. Zo zou die hebben meegemaakt dat een dolfijn zo ongelukkig was met haar gevangenschap, dat ze op de bodem van het bassin ging liggen en gewoon niet meer bovenkwam: zelfmoord. Van Elk, verontwaardigd: “Er is geen enkele aanwijzing dat dolfijnen weten wat ‘dood’ is, laat staan dat een dolfijn zelfmoord zou kunnen overwegen.”

Wat in RTL Late Night ook onvermeld bleef: Ric O’Barry en zijn actiegroep zijn in de Verenigde Staten tot 60.000 dollar boete veroordeeld wegens dierenmishandeling. In zijn bevrijdingsijver had hij twee dolfijnen die tien jaar in gevangenschap hadden geleefd, Luther en Buck, plompverloren teruggezet in de oceaan bij Florida. Zonder uitgebreide training is dat voor zulke dolfijnen vrijwel altijd een doodvonnis. Weken later werden Luther en Buck zwaargewond, uitgehongerd en bedelend om eten aangetroffen in een jachthaven elders langs de kust, en konden alsnog gered worden.

Onmetelijke oceaan

Toch lijkt het ‘bevrijden’ van dolfijnen zo logisch: in de natuur zwerven dolfijnen door de onmetelijke oceaan. Dolfijnen houden nooit op met zwemmen, ze slapen ‘s nachts afwisselend met hun linker- en rechterhersenhelft. Iedere minuut hetzelfde rondje door dat bassin, dag en nacht, jaar in jaar uit, dat is voor zo’n dier toch vreselijk?

“Mensen moeten beseffen,” zegt Van Elk, “hoe het is om onder de huid van een dier te kruipen.” En dat is heel wat anders dan je menselijke emoties op een dier projecteren. Zo hebben mensen geklaagd dat er in het Dolfinarium geen onderwaterlandschappen op de wanden van de bassins geschilderd zijn, opdat de dolfijnen wat meer het idee krijgen in de vrije natuur te zijn. Nota bene: de meeste dolfijnen in Harderwijk zijn in gevangenschap geboren of leven al decennia in een dolfinarium. Van Elk: “Mensen hebben een idee van dieren in de natuur alsof die een stapel vakantiefolders pakken en denken: waar zal ik nu eens heen gaan?”

De realiteit is, dat al die verplaatsingen in het wild barre noodzaak zijn om niet te verhongeren. Dieren houden er vaak spontaan mee op zodra ze een duurzame voedselbron vinden. Van Elk: “Een emotie is ook een evolutionair ontwerp.” Daar wil hij mee zeggen, dat wat de diersoort ‘mens’ als een enorme beperking ervaart, dat voor een andere diersoort niet hoeft te zijn.“Wij associëren ruimte met keuzevrijheid. Maar hoe ervaart een dolfijn de oceaan? Een dolfijn ziet de meeste tijd maar drie centimeter in het rond (omdat het zicht onder water vaak heel slecht is, red.). Je kunt ‘preferentietests’ doen: dolfijnen de keuze geven tussen een groot en een klein bassin. Dan kiezen ze niet per se voor het grootste bassin. Ik zie ook geen gedragsverandering in een kleiner bassin.”

We lopen nog een rondje over het terrein, terwijl Van Elk bij elk bassin de eventuele problemen doorneemt. Zo bleken de walrussen zich in de winter te vervelen, en worden ze nu meer uitgedaagd, vooral in de manier waarop ze hun voedsel krijgen aangeboden. “Het is net als bij ons mensen: verveling is een van de grote gevaren. Je moet de dieren genoeg uitdaging geven. Die is er bij onze dolfijnen die optreden natuurlijk ruim voldoende. We zien anticipatiegedrag voorafgaand aan de show, ze worden opgewonden.” Je bedoelt dat ze er zin in hebben? Van Elk: “Absoluut.”