'Online lijkt niet naar elkaar te worden geluisterd'

Discussies over controversiële onderwerpen lijken online vaak sneller uit de hand te lopen dan als ze face-to-face plaatsvinden. Ook op NEMO Kennislink zie ik dat discussies onder artikelen soms snel in een negatieve spiraal terechtkomen. Hierover interviewde ik sociaal psychologe Carla Roos. Zij onderzoekt de verschillende manieren waarop mensen zich on- en offline uiten, en wat de gevolgen hiervan zijn voor het voeren van een online discussie.

Roos vroeg de proefpersonen in haar onderzoek om te discussiëren over controversiële onderwerpen. Dit deden ze zowel face-to-face als in een chatroom. Wanneer de proefpersonen een online discussie voerden, drukten ze zich helder en concreet uit. Er werden vooral duidelijke standpunten verkondigd, er werd weinig inhoudelijk op elkaar ingegaan, en meer langs elkaar heen gepraat. Er ontstond een minder goed lopend gesprek dan in een mondelinge discussie, en tussen proefpersonen minder solidariteit en begrip.

“Als je een mondeling gesprek voert, doe je bepaalde dingen die in tekst veel moeilijker zijn”, vertelt Roos. “Mensen worden in lastige mondelinge discussies al snel een beetje vaag in hun uitingen. Er wordt hardop nagedacht en gestrooid met ‘misschien’, ‘oh, ik denk dat’ en ‘ik ben niet zeker hoor, maar’. Door deze vaagheid komen dingen veel minder hard over dan in een chatgesprek.”

Ook speelt verbale en non-verbale aanmoediging binnen een gesprek een grote rol. “Bevestigend knikken, ‘ja’ zeggen, glimlachen, aanmoedigingen geven. Laten zien dat je er bent, dat je luistert, en open staat voor een discussie. Al deze gedragingen worden moeilijker in een online omgeving, waar je alleen tekst tot je beschikking hebt. Het medium beperkt je in het gedrag dat je kunt vertonen.”

Aanmoediging en responsiviteit

Daarnaast onderzocht Roos wat er gebeurt als je zowel een online discussie als een uitgetypte mondelinge discussie aan proefpersonen voorlegt. Lachend: “Je ziet eigenlijk pas hoe ontzettend veel van die vaagheid mensen gebruiken als je het letterlijk uitschrijft.” Het bleek dat de proefpersonen bij deze uitgeschreven mondelinge discussies vooral de indruk kregen dat mensen ontwijkend gedrag aan het vertonen waren, en zich niet helemaal op hun gemak voelden. Het een-op-een toepassen van deze ‘mondelinge’ vaagheid in een chatgesprek is dus niet de oplossing. “Maar het reageren, het aanmoedigen en ‘ja, ja’ zeggen, lijkt wél te werken”, vertelt Roos. “Als mensen responsief zijn naar elkaar en laten weten dat ze elkaar gehoord hebben, kan dat heel waardevol zijn in een chatgesprek.”

“Normaal krijgen mensen online eerder het gevoel dat anderen alleen met zichzelf bezig zijn, en er niet naar elkaar geluisterd wordt”, legt Roos uit. Iemand in een online gesprek echt gehoord en gerespecteerd laten voelen, is in de praktijk moeilijk. Voor NEMO Kennislink dus een behoorlijke uitdaging. “In online reacties zouden mensen eigenlijk moeten bevestigen dat ze hebben gelezen en begrepen wat ervoor gezegd is. Zo kan voor alle betrokkenen het gevoel ontstaan dat er naar elkaar geluisterd wordt. En als daarnaast meningen als meningen verkondigd worden, in plaats van als feiten, geeft dat veel meer ruimte voor discussie.”

Terwijl ik het er hier met Roos – via Zoom – over heb, word ik me bewust van de vele ‘misschiens’, bevestigende lachjes en kleine pauzes in ons gesprek. Hier merk ik al hoe nauw die kleine sociale interacties eigenlijk luisteren. Aanmoedigende knikjes zijn door mijn slechte internet vaak net vertraagd, en het tussendoor bevestigen en aanmoedigen van een verhaal gaat via een scherm een stuk minder soepel dan in het echt. En dan maakten wij hier nog gebruik van geluid en beeld.

In online gesprekken tussen mensen die elkaar niet kennen, en tussen wie er dus ook geen bestaande sociale banden zijn om op terug te vallen, is het belangrijk dat er op een goede manier een discussie kan worden gevoerd. Want als het eenmaal hard tegen hard gaat, is het heel moeilijk om dat weer terug te draaien.

Dus misschien ehm, ik weet niet hoor. Maar dan denk ik dat we ons een stuk bewuster moeten zijn van de sociale interacties die in communicatie zó belangrijk zijn, maar die verloren gaan in een online gesprek, ofzo?