Onbekende reddingsacties uit de Tweede Wereldoorlog

Getriggerd door de titel Himmlers geheime deal ben ik dit boek gaan lezen. Wat was er na al die jaren bekend geworden over Heinrich Himmler (1900-1945), de tweede man van het Nazi-regime, wat we nog niet wisten? Met die vraag in het achterhoofd moet je eigenlijk niet aan dit boek beginnen want dan valt het een beetje tegen. De auteur, de Canadese historicus en journalist Max Wallace, gaf zijn boek ook een andere titel mee: In the name of humanity. Dit dekt de lading beter, aangezien het boek vol staat met Schindler’s List-achtige reddingspogingen om Joden te redden van Hitlers moordzucht.

Doodschieten en vergassen door middel van uitlaatgassen ging niet snel genoeg. Na veel geëxperimenteer bleek het gifgas blauwzuur de beste oplossing voor het Jodenvraagstuk. De hele operatie, de Endlosüng, voerden Himmler en zijn ondergeschikten tot in detail en erg efficiënt uit. Vanaf voorjaar 1942 werden Joden vanuit de goederentreinen de nieuw ontworpen gaskamers ingeleid en vervolgens werden de lijken verbrand in het naastgelegen crematorium. Auschwitz alleen al kon op deze manier duizenden mensen per dag vermoorden. De vraag is waarom Himmler hier in november 1944 een eind aan maakte.

Scoop?

De auteur kwam tijdens archiefonderzoek op het spoor van de mensen die hardnekkig aandrongen bij de geallieerden tot actie. De Zwitserse Recha en Isaac Sternbuch en Jean-Marie Musy waren al bekend vanwege hun reddingsacties van vele Joden. Maar volgens de auteur hebben ze ook invloed gehad op Himmler, waarna hij de vergassingen stopte. Dit ging als volgt…

Aan het einde van de oorlog wilde Himmler goodwill kweken bij de geallieerden. Hij was bereid om de massamoord te stoppen, hoewel Hitler tot het einde wilde doorgaan met het vermoorden van Joden. Een van zijn gesprekspartners was de Zwitserse oud-president Jean-Marie Musy (1876–1952), die met Himmler onderhandelde namens het Sternbuch Reddingscomité. In ruil voor het vrijlaten van Joden beloofde hij in 1944 materieel en vredesonderhandelingen met de geallieerden. Volkomen bluf, want de geallieerden wilden de Duitsers geen materieel geven dat tegen hen gebruikt kon worden. Maar Himmler geloofde Musy.

Enkele weken na dit gesprek liet de nazi-topman crematoriumgebouwen van Auschwitz opblazen. Op dat moment werd gedacht dat het een verzetsactie was, maar later werd bekend dat Himmler zelf de opdracht had gegeven. Historici gaan ervan uit dat Himmler dit deed om bewijsmateriaal van de massamoorden te vernietigen. De geallieerden kwamen er namelijk aan.

Himmler overgehaald

Het boek beschrijft hoe particulieren druk uitoefenden op de geallieerden om de slachtpartijen tegen te gaan. Het bombarderen van spoorlijnen was een optie zodat de aanvoer van nieuwe mensen zou stoppen. Ook wilden reddingscomités gevangenen vrijkopen, zowel met cash als met het door de Duitsers ontbeerde vrachtwagens. De geallieerden hadden hun materieel echter ergens anders nodig en nazi’s betalen was verboden. Ze wilden voorkomen dat de Duitsers de vrachtwagens in zouden kunnen zetten bij de strijd.

Himmlers einde

Himmler wist dat de strijd was voor de Duitsers niet meer te winnen was. Zijn aanbod aan de Engelsen en Amerikanen om samen tegen de communisten op te trekken, kwam Hitler ten ore. Hij was woedend maar hij kon niet meer doen dan de afwezige Himmler uit de partij te zetten. Nu had Himmler geen macht meer om ergens over te onderhandelen en wist dat hij bij geen enkele partij op genade hoefde te rekenen. Eenmaal in handen van de geallieerden pleegde hij zelfmoord.

Het was al bekend dat Himmler niet tot het laatst wilde doorgaan om het Duitse Rijk ‘Jodenvrij’ te krijgen. Dat de jarenlange pogingen van enkelen een grotere rol heeft gespeeld dan waar ze credits voor hebben gekregen, maakt de auteur geloofwaardig. De hoopvolle boodschap is dan ook dat een enkeling het verschil kan maken, ook al kijkt het merendeel van de wereld de andere kant op.

Voor veel gevangenen die de gaskamers ontliepen was het alsnog te laat. Zij stierven van de honger, aan uitgebroken ziektes of tijdens dodenmarsen naar andere kampen. Al met al kostte het uitgekiende moordplan van Himmler bijna zes miljoen Joden het leven. Dat er mensen zijn geweest die de nazi-topman hebben weten te overtuigen dat hij daar mee weg zou kunnen komen, is een prestatie op zich.