Nobelprijs voor bestrijding parasitaire ziekten

De aarde waar we op lopen, het water waar we in zwemmen; het zit vol met organismen die we met het blote oog niet zien. Maar ze kunnen wel gevaarlijk, of soms zelfs dodelijk, zijn.

Er komen wereldwijd veel verschillende parasieten voor. De meest gevreesde wonen in tropische gebieden: sub-Sahara Afrika, Zuid-Azië en Centraal- en Zuid-Amerika. Jarenlang is er tevergeefs gezocht naar behandelingen tegen parasitaire infecties. De ontdekkingen van Campbell, Omura en Tu brachten daar verandering in.

Duizenden culturen

Satoshi Omura is een Japanse microbioloog en specialist op het gebied van isolatie van organismen uit hun natuurlijke omgeving. In de jaren zestig en zeventig was hij op zoek naar bodembacteriën van de soort Streptomyces.

Daarvan was destijds al bekend dat ze allerlei antibacteriële stoffen maken. Omura slaagde erin om nieuwe stammen _Streptomyces_-bacteriën te isoleren en in het laboratorium te laten groeien. Uit duizenden culturen pikte hij er uiteindelijk vijftig die veelbelovend leken voor de bestrijding van infecties.

De culturen van Omura kwamen terecht bij de Amerikaan William Campbell, expert op het gebied van parasitaire infecties. Hij ontdekte dat een component uit één van de culturen heel effectief was in het bestrijden van parasieten bij huis- en boerderijdieren.

Campbell wist de actieve stof te isoleren en gaf het de naam avermectine. Dit wordt chemisch omgezet in een nog actievere stof met de naam ivermectine. Ivermectine werd uiteindelijk getest bij mensen met parasitaire infecties en bleek effectief bij het doden van parasitaire larven.

Inmiddels wordt ivermectine veel gebruikt bij het behandelen van parasitaire infecties bij mens en dier. Het is bijvoorbeeld geschikt voor de behandeling van een infectie met parasitaire rondwormen. Deze wormen veroorzaken vervelende ziekten zoals rivierblindheid, een chronische ontsteking van het hoornvlies die uiteindelijk kan leiden tot blindheid.

Of elefantiase, een ziekte waarbij chronische zwelling van de benen leidt tot handicaps. Behandeling met ivermectine is zo succesvol dat deze infecties nu bijna niet meer voorkomen.

Combinatietherapie

Dat is wel anders met malaria. Infecties met de malariaparasiet komen helaas nog steeds veel voor. De parasiet infecteert rode bloedcellen en veroorzaakt koorts. In ernstige gevallen raken de hersenen beschadigd of komen patiënten zelfs te overlijden. Malaria werd behandeld met chloroquine, maar dat was steeds minder succesvol omdat de parasiet daar ongevoelig voor werd. De Chinese Youyou Tu zag het als haar taak om op zoek te gaan naar een alternatief.

Tu verdiepte zich in de traditionele Chinese kruidengeneeskunde. Zij organiseerde een grootschalige screening waarbij verschillende kruiden werden toegediend aan proefdieren die geïnfecteerd waren met malaria.

Een extract van de plant Artemisia annua leek veelbelovend, maar de resultaten waren wisselend. Tu vond een manier om de actieve stof uit deze plant te isoleren en liet vervolgens zien dat de stof effectief werkt tegen de malariaparasiet, zowel bij geïnfecteerde dieren als mensen.

De stof kreeg later de naam arteminsinine en wordt inmiddels veel gebruikt in combinatietherapie tegen malaria. Dankzij deze therapie is de dodelijkheid van malaria, sinds de jaren zestig, met twintig procent gedaald.

Bij kinderen is de sterfte door malaria zelfs met meer dan dertig procent omlaag gegaan. Dat betekent dat, alleen al in Afrika, jaarlijks meer dan honderdduizend mensenlevens worden gered.

Dankzij het werk van de Nobelprijswinnaars zijn we nu in staat om de strijd aan te gaan met parasitaire ziekten. Dat heeft in tropische landen, waar deze infecties veel voorkomen, een enorme bijdrage geleverd aan het welzijn en de gezondheid van mensen.