Nieuwe leesbaarheidsformule voor begrijpelijke teksten

In de aangepaste teksten zaten bijvoorbeeld makkelijkere woorden. Daar hadden vooral de vmbo-kaderleerlingen en leerlingen uit de gemengde theoretische leerweg baat bij. “Bij vmbo-basisleerlingen merkten we weinig verschil: voor hen waren de woorden die we ervoor in de plaats zetten, nog steeds vrij moeilijk. En ook voor havo/vwo was het effect gering: waarschijnlijk waren de woorden die we als moeilijk hadden bestempeld voor deze groep al niet zo ingewikkeld.” Uit een oogbewegingstest bleek wel dat alle leerlingen een tekst sneller lazen als er makkelijkere woorden in stonden.

In de tang

In de ‘makkelijke’ tekstversies waren ook de zinnen aangepast. Niet alleen de lengte daarvan, maar vooral ook de zinsstructuur. Uit de analyse bleek dat zinsstructuur veel bepalender is voor de begrijpelijkheid dan zinslengte. Kleijn licht toe: “Bij een tangconstructie staat er veel informatie tussen bijvoorbeeld een persoonsvorm en het gezegde. Als lezer moet je dat allemaal overbruggen voordat je de zin uit kunt lezen.” Het verband dat vaak gevonden is tussen zinslengte en moeilijkheidsgraad, kun je daaruit verklaren: veel lange zinnen bevatten een tangconstructie, en dat maakt ze moeilijk. Maar lange zinnen die bijvoorbeeld een opsomming bevatten, zijn níet moeilijk te lezen.”

Voorspellers

Vervolgens zocht Kleijn naar voorspellers die gebruikt kunnen worden in een leesbaarheidsformule. Daarvoor maakte ze gebruik van hetzelfde scholierenonderzoek. Uit statistische analyses van de makkelijkste teksten kwamen vijf voorspellers naar voren. Die vormden de ingrediënten voor een nieuw computeralgoritme, dat het niveau van een tekst kan bepalen. Die voorspellers kwamen verrassend genoeg niet direct overeen met de factoren die effect hadden in het voorgaande experiment. De verbindingswoorden bijvoorbeeld haalden het niet. “Als voorspeller was deze factor niet sterk genoeg, waarschijnlijk omdat het maar één signaal van samenhang is. Je kunt samenhang ook op andere manieren bewerkstelligen: bijvoorbeeld door het gebruik van alinea’s.”

Juiste balans

Hoef je bij het gebruik van deze tool ook minder na te denken als je een tekst schrijft? Nee, zeker niet, waarschuwt de onderzoeker. “Onze tool biedt een diagnose, waar je verstandig mee om moet gaan. In het verleden was het advies om lange zinnen te vermijden. Maar het is geen oplossing om altijd maar korte zinnen te schrijven. Soms hoort bepaalde informatie gewoon bij elkaar, en is een lange zin onvermijdelijk. Hetzelfde geldt voor passiefconstructies: die zijn in sommige contexten gewoon het beste. We moeten leerlingen ook blijven uitdagen om complexere structuren te begrijpen. Uit onderzoek blijkt dat leerlingen die goed zijn onderwezen in passiefconstructies, hier helemaal geen moeite mee hebben. Het is soms ook een kwestie van het trucje kennen. Van weten hoe het zit.”

Een goeie tekstschrijver zoekt altijd naar de balans tussen te moeilijk en te makkelijk. “Bij sommigen leeft nog het idee dat je intelligenter klinkt als je ingewikkeld schrijft. Daar moeten we vanaf. Sommige dingen zijn gewoon ingewikkeld, maar dan moet je wel je best doen om het zo begrijpelijk mogelijk op te schrijven. Maar het moet ook niet kinderachtig overkomen, je wilt dat de lezer zich gewaardeerd voelt. En dat werkt altijd twee kanten op.”