Nieuw licht op oude kunstobjecten

Een mooi, klein houten kastje, dat is het pronkstuk van het onderzoek. Maarten van Bommel neemt ons na een korte presentatie mee naar het Amsterdam Museum waar het te bezichtigen is. Het is een achttiende-eeuwse commode van Andries Bongen, en het was oorspronkelijk zo kleurrijk dat Bongen het zelf omschreef als kunst. In het hout zie je een duidelijk bloemenpatroon, maar dat het meubelstuk oorspronkelijk ook kleuren had is zo met het blote oog niet meer te zien.

Dat komt doordat het meubelstuk gebeitst is. Beits is enigszins transparant, zodat je naast de kleurstoffen ook de houtnerven nog kunt zien. “Maar dat heeft wel tot gevolg dat de kleur sneller vervaagt. Binnen vijf tot tien jaar kan het al weg zijn,” vertelt van Bommel. Ook zonder kleur is het een heel mooi kastje, maar het is natuurlijk wel heel gaaf om erachter te kunnen komen welke kleuren het ooit had.

Proefplankjes

Van Bommel is daarin geslaagd. Samen met masterstudente Conservering & Restauratie Frederica van Adrichem wist hij het gedetailleerde kleurenpatroon te achterhalen. Dat begon met het chemisch analyseren van de kleine restjes kleurstof die nog wel op het kastje aanwezig waren. “Maar ja, dan weet je de identiteit van de kleurstof. Dat zegt nog niet zo veel, want zo’n kleurstof kan er onder verschillende condities heel anders uit zien,” legt van Bommel uit.

Daarvoor hebben ze zogenaamde proefplankjes gemaakt. Dat zijn allemaal kleine plankjes met verschillende kleurstoffen, waarop je de invloed van verschillende condities kan testen. Vervolgens kun je die proefplankjes dan weer vergelijken met het originele object. Wanneer je een match hebt kun je de originele kleur dus achterhalen. “En dat is leuk,” zegt Van Bommel, “maar dan heb je één klein plankje. Het is nog best wel een uitdaging dat te vertalen naar een heel meubelstuk.”

Geprojecteerde kleuren

Die vertaling lukte, maar daar bleef het niet bij. Weten welke kleur iets had is natuurlijk prachtig, maar om het weer te kunnen laten zien met die kleuren is natuurlijk nog veel leuker! Maar hoe doe je dat als je het object niet mag veranderen? Van Bommel vertelt: “Als je het opnieuw zou gaan beitsen voeg je materiaal toe. Dat wordt ethisch onverantwoord geacht, omdat je daarmee het object verandert. Daarnaast is het ook erg vervelend als je erachter komt dat je toch net de verkeerde kleur te pakken hebt. Dan kun je het niet meer ongedaan maken, want beits trekt namelijk echt in het hout.”

Dus in plaats van het kastje opnieuw te beitsen hebben ze de kleuren erop geprojecteerd met licht. Dat betekent dat de commode eerst door een 3D-scanner is gehaald, zodat ieder vlakje apart in de computer aangegeven kon worden. Vervolgens wezen de onderzoekers in de computer aan ieder vlakje de juiste kleur toe. Daarna werd de beamer erop aangesloten en dan heb je een oud houten kastje weer in kleur.

Kunst in het donker

Wie een aantal keer in een museum geweest is weet dat je daar niet altijd foto’s mag maken. Het licht van de flits kan het kunstwerk beschadigen. Geeft het dan geen problemen om continu een beamer op zo’n oud object te richten? Een goed punt volgens van Bommel. “Idealiter zet je kunst in het donker,” vertelt hij. “Dan kan licht het niet beschadigen, maar dan zie je het helaas ook niet.”

“Als je het object wil zien zal er toch licht op moeten vallen. Omdat we de commode niet wilden beschadigen hebben we het nagemeten. Als eerste bleek dat gekleurd licht een kleinere intensiteit heeft dan wit licht. In die zin is gekleurd licht dus beter dan het witte licht dat je standaard in musea hebt. Daarnaast is het zo dat, los van de intensiteit, het licht dat we erop laten schijnen vooral reflecteert in plaats van absorbeert. Over het algemeen is het het geabsorbeerde licht dat schade geeft.”