Nog altijd vertellen wij elkaar dat filosofie ongeveer 2500 geleden ontstaan is in het oude Griekenland. Maar dat verhaal klopt eigenlijk niet. Waar komt deze mythe vandaan? En waarom moeten we ophouden elkaar dit verhaal te vertellen?
Filosoferen kun je leren. Dat spreekt voor zich. Maar hoe leer je dat eigenlijk? Hoe heb ik geleerd om te filosoferen? De meeste studenten filosofie (en ik dus ook) leren te filosoferen door een reis te maken door de geschiedenis van de filosofie. Vaak begin je met een afdaling in de grot van Plato en eindig je door de ladder van Wittgenstein te beklimmen en achter je weg te gooien.
Het is een fantastische reis, die ik iedereen aanbeveel. Toch geeft de geschiedenis van de filosofie ons niet het eindantwoord op de vraag wat filosofie is. Waarom niet? Omdat de geschiedenis van de filosofie zelf een filosofiebegrip veronderstelt. Dat zit zo: als je de geschiedenis van de filosofie wilt beschrijven, dan moet je keuzes maken. Je wilt je immers beperken tot de filosofie en niet de geschiedenis van – ik noem maar wat – tennis en taartenbakken ook nog even erbij pakken.
We moeten erkennen dat het idee dat filosofie ontstaan is in Griekenland wetenschappelijk onhoudbaar is.
PixabayFilosofiebegrip
Je moet dus kiezen wat filosofie is en wat niet. En daarvoor heb je natuurlijk een filosofiebegrip nodig. Maar hoe kom je erachter wat filosoferen is? Door naar de geschiedenis te kijken, zagen we net. Je begrijpt het al: we draaien in cirkels en cirkels.
Omdat de geschiedschrijving vaak doorslaggevend is voor ons filosofiebegrip, schreef de Franse filosofiehistoricus Lucien Braun in 1973 een boek over de geschiedenis van de geschiedenis van de filosofie. In dit boek onderzoekt hij hoe de geschiedschrijving van de filosofie door de eeuwen heen bedreven is. Hij tekent daarbij aan dat ons standaardbeeld, namelijk dat filosofie begon in Griekenland, eigenlijk zeer recent is. Heel lang nam men aan dat de filosofie haar oorsprong had in Azië (Mesopotamië) of Afrika (Egypte). Waar komt ons standaardbeeld dan vandaan?
De filosofische tradities van Azië, Afrika en Amerika herbergen een schat aan inzichten
PixabayProvinciaals Europees fenomeen
Een andere filosofiehistoricus, Peter Park, geeft antwoord op deze vraag. Volgens Peter Park komt ons hedendaagse begrip van de geschiedenis van de filosofie uit het Duitsland van omstreeks 1800. Hoewel deze periode de grote ideeën van Kant en Hegel voortbracht, kreeg een ander idee jammer genoeg ook een steeds grotere invloed op de filosofie: het racisme.
Het idee dat de filosofie haar aanvang neemt in Griekenland, berust op de onwetenschappelijke (lees: racistische) aanname dat Afrikanen en Aziaten niet tot fundamentele gedachtevorming in staat zijn en filosofie dus wel in Europa moest beginnen. Je hoeft geen expert te zijn van Islamitische, Indiase of Chinese filosofie om te weten dat deze aanname berust op schadelijke vooroordelen.
Ben je dus een racist als je graag Griekse filosofen leest? Natuurlijk niet. De Griekse oudheid is een ontzagwekkende periode die grote denkers, zoals Plato en Aristoteles, voortbracht. We moeten deze denkers koesteren en niet uit het raam gooien. Maar tegelijkertijd moeten we erkennen dat het idee dat filosofie ontstaan is in Griekenland uiteindelijk wetenschappelijk onhoudbaar is, tenzij we filosofie willen reduceren tot een provinciaal Europees fenomeen.
Wereld aan wijsheid
Met dat laatste doen we de filosofie tekort. Voor mij betekent filosofie namelijk: met elkaar in gesprek gaan over de fundamentele vragen van het bestaan. Het is echter hoog tijd dat wij dat gesprek met iedereen aangaan. Daarom moeten we de geschiedenis van de filosofie breder trekken dan alleen maar Griekenland, West-Europa en Noord-Amerika. De filosofische tradities van Azië, Afrika en Amerika herbergen een schat aan inzichten. Er is dus nog een wereld aan wijsheid te winnen!