'Nederlandse kunst? Kunst stopt echt niet bij de grens'

De kunsthistoricus wist nog meer nieuwe informatie boven tafel te halen. “Breitner ging na zijn bezoek aan Parijs ballerina’s en naakte vrouwen schilderen, naar Frans voorbeeld. In kunst- en veilingcatalogi uit de periode vóór dit bezoek konden we geen enkel naakt vinden. Pas toen realiseerden we ons dat het schilderen van naakte vrouwen was opgehouden na de zeventiende eeuw. Het kwam pas weer in zwang nadat Breitner ermee begon.”

Grenzeloos

Breitner is één van de acht Nederlandse kunstenaars die aan bod komen in de tentoonstelling. Deze acht hebben allemaal voor langere tijd in Parijs gewoond tussen 1789 en 1914. Ze gingen omdat Parijs de stad was waar het gebeurde: waar de belangrijkste kunstenaars en handelaren verbleven en waar je het beste kunstonderwijs kon krijgen. Inspiratie, ontwikkeling en netwerken waren de voornaamste redenen om af te reizen naar deze wereldstad. De uitwisseling die gedurende deze periode plaatsvond tussen Franse en Nederlandse kunstenaars is het hoofdonderwerp van de tentoonstelling.

Dit is gelijk ook de belangrijkste conclusie uit Jonkmans onderzoek. De Nederlanders die naar Parijs toegingen, in totaal vele duizenden, haalden namelijk niet alleen maar nieuwe kennis en inspiratie. Zij hadden zelf ook invloed op de Franse kunstenaars en hun stijlontwikkeling. Jonkman: “Kunst kent geen grenzen. De Nederlandse kunst zou een nationale aangelegenheid zijn geweest, maar je kunt niet stoppen bij de grenspaal. In Parijs kwam alles en iedereen samen. Kunstenaars uit Engeland en Duitsland, Amerikaanse handelaren. Iedereen had invloed op elkaar door met elkaar te praten, elkaars werk te bestuderen en te netwerken met invloedrijke mensen.”

Artistieke buren

Van de duizenden kunstenaars die tussen 1789 en 1914 naar Parijs afreisden, keek Jonkman naar de 1300 die langer dan zes maanden bleven. “We hebben al hun werk- en woonplekken verzameld en van de gegevens een online applicatie[]=2.37990903435275 gemaakt. Je ziet de stad groeien tussen de jaren 1800 en 1900. Vervolgens kun je allerlei vragen loslaten op de database, zoals ‘Wie woonden er allemaal aan het Montmartre tussen 1850 en 1880?’.”

Locatie blijkt namelijk een belangrijke verklarende factor te zijn in de wederzijdse beïnvloeding van kunstenaars. “We kwamen erachter dat de Nederlandse schilder Isaac Israëls vijf jaar in hetzelfde gebouw heeft gewoond als Pablo Picasso! Nu moeten we terug de bronnen in en om te kijken of we hier iets over kunnen vinden. Heeft Israëls ooit iets over een klein Spaans mannetje geschreven? Dit locatiegerelateerd onderzoek zal zeker nieuwe inzichten opleveren.”

Van allemaal wil Jonkman een apart aspect laten zien in de tentoonstelling. “Vooral Van Spaendonck en Van Gogh hebben met hun vernieuwende technieken Franse kunstenaars beïnvloed, maar uiteindelijk is er vooral gehaald door Nederlanders. Het is alleen niet zo dat Nederland heel erg achterliep op de Fransen. Ik wil een nuance aanbrengen in het beeld van eenrichtingsverkeer dat nog steeds bestaat.”

Zonder de onderzoeksresultaten en de gevonden verbanden tussen kunstenaars had Jonkman de tentoonstelling niet kunnen maken. Ze zet dan ook echt een tentoonstelling neer die niet alleen indrukwekkend is maar die de bezoeker ook nieuwe inzichten geeft. En wie echt het naadje van de kous wil weten over het onderzoek, kan de dikke en prachtig geïllustreerde publicatie erbij pakken. (De tentoonstelling Nederlanders in Parijs 1789 – 1914 is te zien van 13 oktober 2017 tot 8 januari 2018 in het Van Gogh Museum Amsterdam.)