Zo klein als het marktaandeel van bioplastic op dit moment is, zo groot is de belofte die het in zich draagt, bijvoorbeeld als alternatief voor ‘gewoon’ verpakkingsplastic.
Soms ligt er bij Li Shen verpakkingsplastic in de tuin. Het is een vondst die je niet verwacht bij een universitair hoofddocent duurzame ontwikkeling. Het is het werk van haar twee filosofisch en kritisch ingestelde kinderen van negen en twaalf jaar, met reële zorgen over het klimaat en het milieu. Ze maken zich vooral zorgen over plastic sinds ze op het Jeugdjournaal hebben gezien dat er in de nabije toekomst meer plastic dan vis in zee zou kunnen drijven – een item dat het Jeugdjournaal maakte naar aanleiding van wetenschappelijk onderzoek.
Eén van de vele vragen die ze aan hun moeder stellen, is waarom ze de bioplastic verpakking niet in de eigen tuin mogen gooien. Die is toch biologisch afbreekbaar? “Ik bleef hun vertellen dat het plastic niet zou verdwijnen”, vertelt Shen. Eigenwijs als kinderen horen te zijn probeerden ze het toch. “Ik heb geprobeerd de verpakking een paar dagen te laten liggen, zodat ze het met eigen ogen konden zien, maar ik heb die toch weggehaald. Ik kon het niet langer aanzien”, zegt ze lachend.
Containerbegrip
De verontwaardiging van haar kinderen is voorstelbaar. Want wat hebben die vissen in de zee aan bio-verpakkingsplastic als het toch niet vanzelf verdwijnt? Dat mag je toch verwachten van een product met zo’n naam. Shen legt uit dat bioplastic een containerbegrip is, waar veel zaken onder vallen. “Het is echt een heel grote categorie.”
Onder bioplastic valt plastic dat gemaakt is van biomassa, zoals maïs en suikerriet. Dit plastic is niet altijd biologisch afbreekbaar, zoals het plastic dat Shens kinderen in de tuin gooiden. Onder bioplastic valt ook plastic dat wél biologisch afbreekbaar is. Om het ingewikkeld te maken kan dit biologisch afbreekbare plastic zowel van biomassa als van ruwe aardolie zijn gemaakt, vertelt Shen. “Plastic gemaakt van ruwe aardolie kan via een biologisch proces van vocht, zuurstof en hitte worden afgebroken. Ook dat noemen we bioplastic.”
In het meest ideale geval leven we in een wereld waarin ons plastic wordt gemaakt van biomassa én wordt afgebroken in de natuur, legt ze uit. Maar in veel gevallen zijn de materiaaleigenschappen van dit ‘ideale plastic’ niet gelijkwaardig aan het oude plastic. “Sommige bioplastics zijn niet sterk genoeg, niet bestand tegen iets hogere temperatuur of houden zuurstof en water onvoldoende tegen. Ook zijn de productiekosten hoog.”
Gft-bak
“Het grote publiek denkt dat bioplastic oplost in de natuur”, zegt Shen, terwijl juist een industriële setting de standaard is. “Bij industriële compostering is sprake van een constante toevoer van warmte, vocht en zuurstof. Daarmee worden polymeren, de grote moleculen waaruit plastics altijd bestaan, afgebroken. In de natuur bestaat niet altijd die constante uitlokkende factor. Als het regent, is het te koud, en als er geen toegang is tot zuurstof, worden de polymeren niet afgebroken in de bodem.”
Haar kinderen zullen niet de enige personen op deze planeet zijn die verpakkingen van niet-afbreekbaar bioplastic in de natuur, de tuin of de gft-bak gooien, terwijl dit niet hoort. Dat is dan ook één van de gevaren van bioplastic. “Het is zeer belangrijk dat de mensen die bioplastic maken, duidelijk op de verpakking communiceren hoe die weggegooid moet worden. Alleen als het bewezen composteerbaar is, kan er een composteerbaar logo op en ontbindt het in de gft-bak.”
En Shen heeft nog een belangrijke boodschap voor de industrie en producenten die bioplastic gebruiken: vermijd greenwashing. “Met bioplastic trek je de aandacht, maar het is niet altijd een heel groene oplossing. Bovendien kan het imago van bioplastic beschadigen als marktpartijen té positief zijn over de eigenschappen.”
Tuinstoelen
Haar wetenschappelijke missie is om te onderzoeken wat de gevolgen zijn voor het milieu van de energietransitie, en daarmee de materiaaltransitie. Haar hoofdvraag: wat is de toekomst van plastic als we op een dag stoppen met het winnen van aardolie? “Er zijn twee alternatieven om groen plastic te krijgen: biomassa of recycling. Recyclen via de huidige technologie is niet goed genoeg, omdat de kwaliteit steeds minder wordt.” Plastic wordt met elke recycleronde van mindere kwaliteit, tot het grofweg de kwaliteit heeft van kunststof waarvan goedkope tuinstoelen worden gemaakt. Simpel gezegd: op een gegeven moment heb je geen nieuwe tuinstoelen meer nodig, maar zit je nog wel met een berg plastic. Ook verpakkingen kunnen eindigen als tuinstoelen.
“De toekomst van bioplastic is wat mij betreft hoopvoller”, vindt Shen. “De industrie werkt aan een winstgevend bedrijfsmodel, door via kennis- en technologie-ontwikkeling te zorgen dat er tegen lage kosten hoge kwaliteit kan worden geleverd.” Volgens Shen is Nederland zeer actief in het bioplastic-onderzoek, zowel aan wetenschappelijke instellingen als bij commerciële partijen. Ook de EU doet veel aan onderzoek, vertelt ze. De EU kan daarnaast via importregels eisen stellen aan producten, bijvoorbeeld welk verpakkingsplastic wordt gebruikt. “Dit importbeleid zou een trigger kunnen zijn voor fabrikanten in Azië om meer met bioplastic te doen, zowel qua productontwerp als innovatie.”
Plastic wordt met elke recycleronde van mindere kwaliteit, tot het grofweg de kwaliteit heeft van kunststof waarvan goedkope tuinstoelen worden gemaakt.
Freepik“Tegenwoordig vertegenwoordigen verpakkingen misschien wel de grootste markt voor bioplastics”, vertelt Shen. Dat heeft er onder meer mee te maken dat veel bioplastics redelijke barrière-eigenschappen hebben, die het product beschermen tegen externe besmetting, en omdat verpakkingsplastic niet lang mee hoeft te gaan. Dat is goed nieuws: ING berekende dat elke Nederlander jaarlijks alleen al 1500 plastic voedselverpakkingen weggooit.
Voorzichtig
Het totale marktaandeel van bioplastic is nu nog heel klein – Shen schat minder dan één procent van al het geproduceerde plastic – maar groeiende. Stel dat dit verder groeit, dan lijkt de grootste uitdaging rond bioplastic de omgang met biomassa te zijn. “Als we stoppen met olie, zijn er andere grondstoffen nodig voor bioplastic. Je kan bomen gebruiken, maar moet hier heel voorzichtig mee omgaan, omdat bomen onze lucht zuiveren. Anders val je van het ene probleem in het andere.”
Die discussie is bekend. In Nederland was er de afgelopen jaren veel gedoe over biomassacentrales, die energie opwekken door verbranding van hout. Er zou alleen niet genoeg afvalhout zijn, waardoor honderden jaren oude oerbossen in Estland zouden zijn gekapt. Bestaat er niet hetzelfde gevaar als we massaal overgaan op bioplastic? Ja en nee, legt Shen uit. “Als je hout gebruikt om energie op te wekken, dan verbrand je het simpelweg te snel. Bij materiaal dat voor langere tijd wordt gebruikt, zoals de bedoeling is met de meeste producten van kunststof, gaat dit langzamer. Het is dan wel zaak dat we kunststoffen zo min mogelijk éénmalig gebruiken. Zo kopen we tijd voor onszelf.”
