Na een Chinese, nu een Russische CRISPR-Cas-cowboy?

Rebrikov (die in Moskou werkt bij de Pirogov Russian National Research Medical University en het Research Center for Obstetrics, Gynecology and Perinatology) denkt dat hij een techniek ontwikkeld heeft die het op een veilige manier mogelijk maakt om het DNA van embryo’s te bewerken. Veiliger dan Jiankui He gedaan heeft, zonder onbedoelde mutaties die ontstaan wanneer CRISPR-Cas9 in de cel bezig is gerichte knipjes te maken in het DNA. Rebrikov wacht alleen nog op toestemming van het ministerie van gezondheid, zegt hij in het artikel. Maar hij verwacht dat die toestemming er de komende negen maanden wel zal komen.

Tijdelijke opschorting

Hij lijkt daarmee maling te hebben aan de internationale oproep om voorlopig niet aan embryo-DNA te sleutelen. In maart van dit jaar stelde een grote groep wetenschappers een ‘moratorium’ voor in Nature, een tijdelijke opschorting. Daarin staat dat zij zich de komende vijf jaar niet zullen wagen aan het genetisch bewerken van embryo’s, om die vervolgens in de baarmoeder terug te plaatsen, totdat er meer bekend is over de veiligheid van dit soort ingrepen. Want genetische aanpassingen in embryo-DNA kunnen immers worden doorgegeven aan het nageslacht. Ongewilde mutaties, ontstaan door behandeling met genbewerkingstechniek CRISPR-Cas9, dus ook.

In 2018 is hij voor het eerst, en voor de enige keer, auteur van een publicatie die gaat over het bewerken van embryo-DNA met genbewerkingstechniek CRISPR-Cas9. Deze publicatie verscheen in het Russische medische vakblad Bulletin of Russian State Medical University. Het blad is peer-reviewed, staat erbij. De artikelen worden dus, zoals gebruikelijk bij wetenschappelijke tijdschriften, door anonieme wetenschappers becommentarieerd voordat ze gepubliceerd worden. Maar het tijdschrift valt wel onder de universiteit waar hij voor werkt.

Deze publicatie gaat over het verkrijgen van een delta32-mutatie in het CCR5-gen. Mensen met deze mutatie zijn resistenter tegen hiv-besmetting. Zij missen een receptor waaraan het hiv-virus kan binden. Het onderzoek vond plaats bij zestien embryo’s die overgebleven waren van ivf-behandelingen. De embryo’s kregen in hun eencellige stadium, dus direct na de bevruchting, CRISPR-Cas9 ingespoten. Het enzym was afgesteld om een knip te zetten in gen CCR5. Na vijf dagen waren er acht embryo’s over die zich goed leken te ontwikkelen. In vijf daarvan was de delta-32 mutatie gelukt. Drie waren mozaïek-embryo’s, wat betekent dat de embryo’s cellen bevatten waarin het DNA is aangepast door de CRISPR-Cas9-enzymen, maar ook cellen waarin niet alle genen zijn aangepast. De CRISPR-Cas9 heeft dus niet overal goed zijn werk kunnen doen.

CRISPR-Cas9

Rebrikov gebruikte dus, net als Jiankui He, de techniek CRISPR-Cas9 om het embryo-DNA te bewerken. Waarin verschilt zijn idee dan van He? In het Nature-interview zegt Rebrikov dat hij een veiligere techniek heeft ontwikkeld, waarbij er minder onbedoelde mutaties plaatsvinden. Over een maand verschijnt er een publicatie over, zegt hij. “Conceptueel zijn de ideeën hetzelfde”, zegt Derijck. “Alleen de technische uitvoering gaat anders, maar of dat echt veiliger is, valt te bezien. Het stuk van Rebrikov kijkt niet naar het hele genoom. Alleen naar het CCR5-gen.”

Het hebben van een delta32-mutatie in het CRR5-gen is overigens niet per se veilig te noemen. Er zijn aanwijzingen dat mensen met deze mutatie vatbaarder zijn voor het West-Nijlvirus, een virus dat wordt overgebracht door muggen. Ook verscheen vorige week een artikel (toevallig ook weer in Nature) waarin stond dat mensen met deze mutatie gemiddeld korter leven. Ook zijn er andere manieren om toch met hiv besmet te raken.