Mythes over de prehistorie ontkracht in verfrissend boek

Zij zwierven toch vooral in kleine groepjes rond? Ja, dat gebeurde ook wel, maar daarnaast sloten dit soort clans vaak bij elkaar aan tot een grotere stam. Waarschijnlijk om samen te jagen of feesten te vieren. Verspreid over de wereld zijn meerdere plekken gevonden waar tienduizenden jaren geleden al grote aantallen mensen samenwoonden. Neem Göbleki Tepe in het huidige Zuidoost-Turkije. Elfduizend jaar geleden al bouwden mensen daar twintig gigantische ommuringen in een omgeving die bestond uit bossen en steppes.

Deze ommuringen bestaan uit tweehonderd T-vormige pilaren van meer dan vijf meter hoog en wegen een ton. Ze zijn versierd met gevaarlijke roofdieren, giftige reptielen en watervogels. Het moet een ongelooflijke inspanning hebben gekost om dit te maken. En dus ook een vorm van organisatie. Maar hoe dan? Veel onderzoekers beweren dat er een georganiseerde vorm van landbouw, schrift, een machtige leider en bureaucratie nodig is voor grote groepen mensen om samen te leven. Maar dit was er allemaal niet op die plek. Kortom: grote groepen leefden al lang geleden samen op een andere manier. En Göbleki Teope is geen uitzondering. Er zijn nog veel meer voorbeelden van opmerkelijke bouwwerken van tienduizenden jaren geleden.

Simpele messenplukkers

Ook de eerste grote steden, die later ontstonden, bleken opvallend vaak te kunnen zonder schrift, rijke koningen en uitgebreid ambtenarenapparaat. Uit opgravingen leiden archeologen af dat alle inwoners waarschijnlijk veel inspraak hadden in belangrijke beslissingen. Ze werden vertegenwoordigd via hun wijk of leeftijdsgroep. Die landbouwrevolutie, die je in vele geschiedenisboeken terugleest, bestaat helemaal niet volgens de auteurs. De overgang ging namelijk helemaal niet plotseling en er waren allerlei verschillende samenlevingsvormen. Gek eigenlijk, zeggen de auteurs, dat dit nu niet meer zo is en we zoveel maatschappelijke ongelijkheid om ons heen zien. Hoe dit anders kan, geven ze niet precies aan. Maar ze dwingen de lezers om hier zelf ook over na te denken.

De voorbeelden uit dit boek maken nieuwsgierig naar de mensen van lang geleden. Dat in de prehistorie al schitterende bouwwerken werden gemaakt, versierd met prachtige kunstwerken, laat zien dat die jager-verzamelaars geen domme jongens en meisjes waren. Het beeld van de eenvoudig levende bessenplukkers moet worden bijgesteld. Ze waren net zo creatief en slim als wijzelf.

De belangrijkste boodschap van dit boek is vooral dat de prehistorie veel diverser is dan we dachten. Het is een verfrissende boodschap, die de auteurs goed weten te onderbouwen. ‘Het begin van alles’ is een vlot geschreven boek met mooie voorbeelden. Met name de stukken over opgravingen zijn erg sterk onderbouwd, wat je ook mag verwachten van twee hoogleraren archeologie en antropologie. De auteurs durven het ook aan om er van alles en nog wat bij te halen. Zo gaan ze met zevenmijlslaarzen door de geschiedenis, maar houden de lezer in dit ruim zeshonderd bladzijden tellende boek knap bij de les. Het enige nadeel is dat ze veel herhalen, een iets strakkere structuur had dit kunnen voorkomen. Maar dit neemt niet weg dat dit een van de meest prikkelende boeken over wetenschap is dat dit jaar zal verschijnen.