‘Myanmar is een speeltuin voor wetenschappers en ingenieurs’

In Nederland is het een ingewikkelde klus om na te gaan hoe onze rivieren en delta’s zijn ontstaan en door de eeuwen veranderden. Door dijken, rivierlozingen van de industrie en havens zijn deze gebieden flink anders geworden. “In Myanmar is dat heel anders. Daar vinden we nog wel grote delen die vrijwel niet door de mens zijn beïnvloed. Daardoor kunnen we als wetenschappers het gehele systeem van rivier tot de delta veel beter leren begrijpen en nagaan hoe deze zich heeft gevormd”, zegt projectleider Thom Bogaard van de TU Delft. “Het is een paradijs voor wetenschappers en water-ingenieurs.”

Eenvoudige technieken

Voor onderzoekers liggen in dit gebied nog genoeg problemen die om een oplossing vragen. Neem de Irrawaddy rivier, die met overstromingen voor flinke overlast zorgt. Ook komt er zout water binnen in de rivieren (verzilting), wat slecht is voor de drinkwaterwinning en de landbouw. Bovendien was het onduidelijk hoe de waterkwaliteit van de rivieren ervoor stond. Wetenschappers en startups uit Nederland werkten daarom de afgelopen jaren met de lokale bevolking aan meerdere projecten. Samen met de inwoners van het gebied rond de rivieren werden oplossingen bedacht, waarmee tegelijk wetenschappelijke kennis werd opgedaan.

Zo gingen ze na wat de waterkwaliteit was. “Dat werd voorheen nog niet structureel gedaan”, zegt Bogaard, die als wetenschapper bij dit project betrokken was. Maar natuurlijk mocht de aanpak niet te duur worden. Myanmar is nu eenmaal geen rijk land en de wetenschappers wilden graag dat hun aanpak ook op de lange termijn wordt gebruikt. “Wij ontwikkelden daarom samen met startups en de lokale bevolking eenvoudige technieken, die ook niet technische geschoolde mensen kunnen uitvoeren.”

Beestjes bijhouden

Om de kwaliteit van het water te bepalen werd iedere week op dinsdagochtend om negen uur op zeven plekken een monster afgenomen uit de rivier, door er een indicatorstripje in te steken. Op die manier krijg je over een periode van een jaar al een mooi overzicht wat er speelt. Het viel op dat het water behoorlijk schoon is. “Dat kregen we overigens bevestigd toen we het water wel een keer met dure apparatuur hebben geanalyseerd. Maar dat is in Myanmar niet mogelijk. Zulke meetapparatuur ontbreekt daar.”

Ook hingen de onderzoekers sensoren in het water om de troebelheid, elektrische geleiding en pH-waarde te bepalen. Daardoor weet je hoeveel sediment er in het water zweeft, hoeveel zouten er zijn opgelost in het water en wat de zuurgraad is. Via een speciale app voor een mobiele telefoon konden al deze gegevens naar een database worden verstuurd. “Daardoor zijn er geen papieren meer nodig en wordt de informatie direct voor iedereen beschikbaar. Datzelfde geldt voor de waterhoogte. Een land als Myanmar heeft veel baat bij goede peilschalen. Dat werd niet goed bijgehouden. Nu kan dat via een app wel, die is automatisch gekoppeld aan een database.”

Een promovendus uit Myanmar zette met onderzoekers van de TU Delft een biologisch monitoringssysteem op dat kijkt naar welke beestjes in de rivier leven. Zoals krabben, eendagsvliegen of schorpioenen. Door dat over langere tijd op meerdere plekken te doen, kan je nagaan of het watermilieu verandert, bijvoorbeeld door de aanleg van een dam, vervuiling of ander landgebruik. Ook schoolkinderen kunnen dit soort metingen doen en leren dan met eigen ogen naar hun rivieren kijken. Met deze kennis brengen de onderzoekers ook in kaart wat de gevolgen van grote dammen zijn op het riviermilieu. Meer dan honderd daarvan staan er in de planning in Myanmar.

En dan was er ook nog een klein bootje, ter grootte van een speelgoed-exemplaar, dat de diepteprofielen van de rivieren meet. “Daarmee breng je goedkoop en snel in beeld waar zandbanken zich onder water bevinden en of de dieptes snel veranderen. Via satellieten keken we bovendien nog naar rivierpatronen. Op die manier breng je de dynamiek van het water in beeld en zie je hoeveel breder of smaller een rivier bijvoorbeeld wordt.” Een deel van de opgedane kennis wordt momenteel praktisch ingezet. Zo komt er een nieuwe havenfaciliteit in de tweede stad van het land. “Schepen liggen daar nu veelal nog op de oever. Bij de haven zijn veel zandbanken die heel snel bewegen. Onze kennis van de dynamiek van die zandbanken wordt bij de aanleg van de haven gebruikt.”

Hoe gaat het nu verder? De Nederlandse startups hebben de eigen verantwoordelijkheid om opdrachten in Myanmar binnen te halen. En dat lukt al aardig, laat Bogaard weten. Zo heeft het project dat met het bootje de bodem in rivieren meet al opdrachten in het Aziatische land. En ook de startups die met satellieten de rivier analyseren hebben vervolgopdrachten. Over het voortzetten van het monitoren van de waterkwaliteit via apps en mobiele telefoons lopen de gesprekken nog. “We hebben laten zien dat het echt werkt en dat je met goedkope, eenvoudige technische oplossingen toch kunt monitoren. We moesten voortdurend met minimale kosten innoveren. Wat dat betreft was het een speeltuin voor ingenieurs.”