De mooiste taal ter wereld

Een opera in het Duits? Nee, opera’s worden gezongen in het Italiaans. ‘All educated people agree on that’, zegt een raadsheer in de film Amadeus (1987) tegen de keizer.  Deze wil toch dat de componist Mozart een Duitse opera schrijft, in de taal van het volk. Ook al is die taal volgens een andere adviseur ‘too brutal for singing’.

Het is een kenmerkende scène waarin veel vooroordelen over talen zitten verscholen: Italiaans klinkt melodieus, en Duits klinkt hard en grof. Tegenwoordig is het Duits juist een geliefde taal in de operawereld, vertelt operazangers Aaike Nortier (21). “Er wordt het meest gezongen in het Italiaans, Frans, Duits en Engels. Al heb ik het idee dat ook talen zoals het Russisch, Tsjechisch en Bulgaars nu worden herontdekt.” Maar toch: “Soms lijkt het wel of in het Italiaans zingen inderdaad het makkelijkste gaat. De klanken glijden echt van je tong. De uitspraak vraagt om open articulatie en dat zoek je als zanger.”

Iedereen zal bepaalde talen mooier vinden klinken dan andere. Is dat iets subjectiefs, gevormd door je associaties met een taal en de bijbehorende cultuur? Of zit er wel degelijk iets in de taal zelf verscholen: de melodie van de woorden, de cadans van de zinnen?

Complexe klanken

Om dit te onderzoeken gebruiken taalwetenschappers meestal een experiment waarin dezelfde persoon dezelfde tekst in twee verschillende talen uitspreekt. Luisteraars beantwoorden vragen als: ‘Vind je deze spreker prettig om naar te luisteren?’ en ‘Klinkt deze spreker aantrekkelijk?’ Vervolgens beoordelen de deelnemers de spreker op verschillende aspecten: lijkt deze spreker rijk, hoogopgeleid of mooi? De enige variabele in het experiment is de taal, dus verschillen in oordelen zijn alleen een reflectie van klankverschillen tussen die talen.

Hieruit blijkt dat de voor- of afkeur voor de klanken van een specifieke taal niet puur een kwestie van persoonlijke smaak is, vertelt Nanna Haug Hilton, sociolinguïst aan de Rijksuniversiteit Groningen. “We zien dat complexere klanken over het algemeen hoger worden gewaardeerd. Dat gaat bijvoorbeeld om articulatie die gevarieerd is. Klanken die voor in de mond worden gemaakt, worden ook vaak als ‘mooi’ bestempeld.” Wanneer er weinig wordt gearticuleerd, en dus vooral binnensmonds wordt gepraat, waarderen mensen een taal juist lager.

De verklaring zou dan kunnen zitten in de kenmerken van de talen zelf, aangezien opgelegde normen en sprekerskenmerken de oordelen niet konden beïnvloeden bij de Chinese studenten. “Maar dit kan soms ook meer met de luisteraar te maken hebben dan met de taal”, voegt de onderzoeker toe. Het is dus meer een sociaal aspect, benadrukt ze. “Luisteraars leren zichzelf aan of ze een taal mooi vinden.”

Prestige

Wat mensen zichzelf hebben aangeleerd over de schoonheid van een taal, heeft volgens Stef Grondelaers, taalonderzoeker van het Meertens Instituut, alles te maken met prestige en aantrekkelijkheid. Hij onderzocht hoe ‘mooi’ verschillende taalvariëteiten in het Nederlands worden gevonden. “Als we weten welke variëteiten binnen onze gemeenschap mooi worden gevonden, weten we meteen hoe ‘standaard’ ze gevonden worden.”

Een standaardtaal hebben we in Nederland sinds de 16e eeuw. “In vrijwel alle landen werd het accent van het heersende gebied de standaardtaal.” In het Nederlands was dat de taal die werd gesproken in Holland, wat we nu kennen als de Randstad. Die taal werd ook als ‘mooiste’ gezien. Dus het is niet gek dat we dat nu nog steeds het mooiste vinden. Schoonheid heeft dus vrijwel altijd te maken met prestige, zegt hij.

Maar het Limburgse accent wordt dan weer het meest aantrekkelijk gevonden. “Daar zit een tegenstelling”, licht Grondelaers toe. “Een taal die prestigieus is, wordt niet als warm ervaren. Het Randstedelijke accent heeft veel prestige, maar wordt als kil en arrogant ervaren. Limburgers en hun accent worden vaak als traag gezien, maar ze worden tegelijk als vriendelijk beoordeeld. Groningers doen helaas niets goed: hun accent heeft geen prestige, en wordt als stug en afstandelijk beschouwd.”

Romantisch idee

Hoe mooi je een taal vindt, is niet helemaal los te zien van de status van een taal, denkt Hilton. Naast de articulatie blijken er nauwelijks elementen aan te wijzen die een taal universeel ‘mooi’ maken. “Het heeft vooral met houdingen richting de sprekers van een taal te maken, dan hoe mooi we een taal vinden.”

Het onderzoek zegt vooral veel over taal als cultureel fenomeen. “De taalhoudingen die we hebben richting verschillende talen of taalvariëteiten ontstaan al vroeg, bij jonge kinderen. In Disneyfilms zie je al stereotypen als de latin lover of de slechterik met een Russisch accent.” Zo wordt al met de paplepel ingegoten welke talen we associëren met ‘mooi’ en welke met ‘lelijk’, stelt ze. “We zijn ook verknocht aan een Italiaans romantisch idee. Italië is hét vakantieland met goed weer, mooie landschappen en lekker eten. Associaties die we hebben door media, voeden dat dus.”

Dat ziet ze ook terug in haar colleges. “Ik vraag altijd aan nieuwe studenten welke taal ze het mooist vinden. Zo’n 90 procent zegt dan het Frans of het Italiaans, dat zijn dan altijd Europese studenten. Maar Chinese studenten zeggen bijvoorbeeld het Engels. Wat je mooi vindt, is dus altijd afhankelijk van de cultuur waar je uit komt en welke associaties je hebt meegekregen over andere talen en culturen.”