Molukse treinkapingen waren product van radicale tijdsgeest

Net zoals bij de recente aanslag in Manchester waren veertig jaar geleden schoolkinderen het doelwit van terroristen. Toch zijn die Zuid-Molukse jongeren en de jonge jihadistische zelfmoordplegers van nu niet vergelijkbaar, volgens antropoloog Fridus Steijlen (Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde). “In de jaren zeventig gebruikten activisten geweld om politieke doelen te bereiken, om onderhandelingen af te dwingen. Zo eisten de Molukkers een onafhankelijke staat. Geweld door IS is niet gericht op onderhandelingen, maar op het maken van zoveel mogelijk slachtoffers.” Waarom gingen de Molukkers over tot geweld en welk effect had dit?

Ondertussen verstreken de jaren en de RMS kwam niet van de grond. Steijlen: “Op de Molukken werden politieke activisten vervolgd en de Molukkers konden niet terug. De oud-soldaten moesten vanaf 1956 zelf werk zoeken of een uitkering aanvragen en kregen geen volledige verzorging meer door de staat. De werkeloosheid was hoog en de leerachterstand van de kinderen groot.” Nieuw beleid moest dit verbeteren. Er zouden nieuwe woonwijken komen in gebieden met meer werkgelegenheid. Tussen 1957 en 1960 werden zestig Molukse woonwijken uit de grond gestampt, maar meestal niet in de buurt van werk. De problemen bleven bestaan, de sociaaleconomische achterstand bleef groeien, samen met de ontevredenheid over het Nederlandse regeringsbeleid.

Radicaliserende jeugd

“De tweede generatie Molukkers, die in Nederland opgroeide, stond net zo vurig achter het ideaal van een onafhankelijke republiek als hun ouders. Ze zagen rolmodellen in de gewelddadige Palestijnse vliegtuigkapers en de Amerikaanse Black Panther Movement en sommige jongeren radicaliseerden”, aldus Steijlen. Dit uitte zich in brandstichting in de Indonesische ambassade (1966) en bezetting van de woning van de Indonesische ambassadeur (1970). Het leverde niet het gewenste resultaat op en de jongeren richtten zich met hun acties op de Nederlandse samenleving. In 1975 kaapten ze een trein, waarbij de kapers de machinist en twee passagiers vermoordden. Ook vond een gijzelingsactie in het Indonesische consulaat in Amsterdam plaats. Het doel van deze acties was om de Nederlandse regering onder druk te zetten om werk te maken van de RMS. De kaping werd uiteindelijk gebroken doordat de kapers zich lieten ompraten. Dit murw praten van gijzelaars heet sindsdien de Dutch approach.

Uitzichtloos

De mening van de Molukse gemeenschap over de acties deed er in 1977 weinig toe, volgens Steijlen. “Het land was in schok. Als ik zei dat ik de gedachte achter de acties begreep, werd ik uitgemaakt voor landverrader. De relatie met de Nederlanders verslechterde en op de arbeidsmarkt werden Molukkers minder makkelijk aangenomen. Molukse jongeren die geen aansluiting vonden bij het RMS-ideaal vielen in een gat. Vanwege de uitzichtloosheid nam het drugsgebruik toe. Tien procent van de 18 tot 24-jarigen gebruikte heroïne, dit in vergelijking met nog geen procent van de Nederlanders uit die categorie.”

Hoewel de Nederlandse regering dacht dat de Molukkers na de gewelddadige beëindiging van de kaping in 1977 eieren voor hun geld kozen, was er al langer een onderstroom binnen de Molukse gemeenschap die twijfelde aan geweld als beste optie. Steijlen: “Molukkers stonden achter het ideaal van een vrije republiek en ze hoopten dat acties die dichterbij zou brengen, maar een steeds kleiner deel stond achter geweld.” Langzaam kwam het besef bij de Molukkers dat ze in Nederland zouden blijven en gingen ze meer investeren in hun toekomst hier. Zelfs als er een onafhankelijke republiek zou komen, hoefden ze niet meer per se terug.