Migratie staat bovenaan de politieke agenda, maar er bestaan veel misverstanden over. Onderzoeker Hein de Haas ontkracht de mythes. “Migratie is een normaal onderdeel van onze economie.”
‘We leven in een tijd van ongekende massamigratie’. ‘Er komt een tsunami aan asielzoekers naar ons land’. Je zou het als je Geert Wilders hoort zomaar kunnen geloven. Het staat in het partijprogramma van de PVV, en veel politici en journalisten nemen het idee over. Probleem is alleen dat het niet waar is.
Wereldwijd is het aantal migranten de afgelopen decennia een stabiel percentage van steeds ongeveer 3 procent van de wereldbevolking. In het verleden vertrok een veel groter percentage van de Europeanen naar verre uithoeken van de wereld. Rond 1950 veranderde Nederland van een emigratieland in een immigratieland, met ‘gastarbeiders’ uit Zuid-Europa, Turkije en Marokko. De immigratie bleef in de decennia daarna beperkt, al nam ze in het laatste decennium weer toe. Anders dan de enorme aandacht voor de ‘vluchtelingencrisis’ in politiek en media zou doen vermoeden, is maar tien procent van die migranten asielzoeker. De grote meerderheid zijn legale arbeidsmigranten, die actief door bedrijven geworven worden, en helpen om onze economie draaiende te houden.
Rechtse én linkse onzin
Het zijn harde cijfers uit het boek van hoogleraar Hein de Haas, socioloog en geograaf bij de Universiteit van Amsterdam. Hij zette de feiten op een rij in een verhelderend boek over hoe migratie echt werkt, en fileert 22 mythes. Want er zijn nog veel meer mythes over migratie die politici verkondigen, maar die niet waar zijn. Zo leidt migratie niet tot het einde van de verzorgingsstaat, pikken migranten geen banen in, en leidt migratie ook niet tot meer criminaliteit – in tegendeel zelfs.
De Haas prikt ook linkse mythes door, zoals het idee dat onze samenlevingen diverser zijn dan ooit, dat immigratie een oplossing is voor vergrijzing, dat ontwikkelingshulp tot minder migratie zal leiden of dat klimaatverandering tot massamigratie zal leiden. Allemaal niet waar.
Hoe zit het dan wel? “Migratie is van alle tijden en een normaal onderdeel van onze economie en samenleving”, zegt De Haas. “Migratie is niet verschrikkelijk of geweldig. Het is er nu eenmaal.” De Haas – ook directeur van het International Migration Institute van de Universiteit van Oxford – baseerde zijn boek op cijfers van de VN, literatuuronderzoek en jarenlang eigen onderzoek onder teruggekeerde migranten in Marokko. “Er zitten voor- en nadelen aan migratie, en de lasten en lusten ervan zijn ongelijk verdeeld. Maar we kunnen migratie niet wegdenken of wegwensen.”
Hein de Haas, auteur van 'Hoe migratie echt werkt'
Hein de HaasVraag naar arbeid
De belangrijkste drijfveer van migratie, legt De Haas in zijn boek uit, is de vraag naar arbeidskrachten. “Er is behoefte aan arbeid, in landbouw, tuinbouw en distributiecentra. Migratie is de smeerolie van onze economie.” Het vervult vacatures waarvoor we zelf onvoldoende mensen opleiden. “Migratie leidt tot economische groei. Elke welvarende economie heeft een substantieel immigratiecijfer.”
Maar De Haas bagatelliseert de problemen ook niet. “De voordelen van migratie zijn niet eerlijk verdeeld. Rijkere mensen hebben het meeste voordeel van migratie, zij hebben een goedkope schoonmaker, maaltijdbezorger en oppas voor hun kinderen. Minder rijke mensen ondervinden meer nadelen.” Segregatie in arme wijken kan problemen geven. “En als je asielzoekers, veelal jonge mannen, allemaal bij elkaar zet in een te kleine opvang en niet verspreid over het land kan dat overlast veroorzaken.”
Grenzen dicht werkt averechts
Een nieuw kabinet wil waarschijnlijk het aantal immigranten beperken. Maar een overheid kan maar weinig doen om dat te sturen, zegt De Haas. Het aantal asielzoekers beperken, een ‘asielstop’ zoals de PVV wil, kan niet. De Haas: “Het aanvragen van asiel is een mensenrecht. Zolang we in een rechtstaat leven kan dat niet zomaar opgezegd worden.” Bovendien helpt het bouwen van een hek of een muur helemaal niet, zegt De Haas. Strenger grensbeleid blijkt in praktijk juist te leiden tot meer immigranten.
Dat komt omdat grenzen die dicht gaan er niet alleen voor zorgen dat mensen minder makkelijk het land inkomen, maar ook dat ze minder snel weer teruggaan naar het land waar ze vandaan komen. Bij open grenzen is migratie vaak circulair: mensen migreren tijdelijk, meestal om te werken, en keren dan weer terug naar hun eigen land. Dreigen de grenzen dicht te gaan, dan kiezen mensen voor een nu-of-nooit-strategie. Ze maken eerder de stap om te emigreren en keren na aankomst niet meer terug naar hun eigen land. “We zagen dat in Engeland. Als gevolg van de Brexit is het aantal immigranten sterk toegenomen, in plaats van afgenomen.”
Als gevolg van de Brexit is het aantal immigranten sterk toegenomen.
CC-BY-SA-4.0 Vexels GroovyGraphics/Wikimedia CommonsEen spectaculair voorbeeld van die ‘nu-of-nooit’-migratie is Suriname. Door de onafhankelijkheidsverklaring werd migratie vanuit Suriname naar Nederland beperkt. Juist daarom migreerde in de jaren daarvoor maar liefst veertig procent van alle inwoners van Suriname naar Nederland. “Dat was nooit gebeurd als de grens open was gebleven”, zegt De Haas. Een muur of een hek houdt ook illegale migranten niet tegen, want de meeste illegale migranten zijn niet illegaal een grens overgestoken, maar kwamen met een tijdelijk toeristenvisum en bleven daarna.
Ons asielsysteem kan de komst van asielzoekers best aan, zegt De Haas. “Aantallen gaan sterk op en neer, maar er is op lange termijn geen toename van het aantal asielzoekers. Dat is een politiek sprookje. In de jaren negentig waren de aantallen vergelijkbaar met nu. Het gaat niet om aantallen. Het is een politieke crisis. Het ontbreekt aan de politieke wil om vluchtelingen op te vangen en te spreiden over het land, en dat veroorzaakt problemen.”
Harde taal, meer migranten
De harde taal van politici over het dichtgooien van grenzen is een afleiding van de echte kwestie, zegt De Haas. “Dezelfde politici die ferme taal uiten tegen asielzoekers, stimuleren tegelijkertijd de arbeidsmigratie. Onderzoek laat zien dat het vooral rechtse partijen zijn, zoals die van Meloni in Italië en Orban in Hongarije, die arbeidsmigratie stimuleren.” Bedrijven lobbyen daarvoor, want die hebben arbeidskrachten nodig. “De schoenen en Armani-tasjes waar ‘made in Italy’ op staat worden echt niet door Italianen gemaakt, maar door Afrikanen die daarvoor naar Italië komen. En dat gebeurt in Nederland net zo.”
Een land als Nederland kan de migratie dus wel beperken, maar dat zou vragen om een ingrijpende aanpassing van de economie, zegt De Haas. “Sectoren die afhankelijk zijn van migranten, zoals de glastuinbouw, slachterijen en veehouderij, moeten krimpen. En vinden we het oké om veel langer door te werken na ons pensioen? Rijke tweeverdieners moeten zelf weer het huishouden gaan doen, in plaats van een goedkope migrant in te huren als schoonmaker. Willen ze dat? Wie werkt er in de distributiecentra, wie past er op onze kinderen? En wie zorgt er later voor de zieken en ouderen?”
Migratie beperken wordt lastig als je de economie draaiende wil houden en tegelijkertijd waarde hecht aan de rechtstaat, concludeert De Haas, want die waarborgt de bescherming van rechten van migranten en vluchtelingen. “En ik hoop dat onze rechtstaat op de eerste plaats blijft komen.”
“De schoenen en Armani-tasjes waar ‘made in Italy’ op staat worden echt niet door Italianen gemaakt.”
Image by yanalya on FreepikNuchtere kijk
De Haas brengt een nuchtere kijk op migratie, die niet iedereen wil horen. Geert Wilders blokkeerde de onderzoeker op X. Hoe ga je als wetenschapper om met mensen die de resultaten uit wetenschappelijk onderzoek ontkennen?
De Haas: “Blijven roepen. En bij de feiten blijven. Ik geef geen waardeoordeel. Je kan culturele diversiteit in een samenleving waarderen, of niet. En je kan vinden dat Nederland vol is, of niet. Daar ga ik niks over zeggen. Maar sommige politici zijn Oost-Indisch doof voor de feiten en willen dat ook zijn. Daarom schreef ik mijn boek ook voor een groot publiek. Want ik hoop dat mensen de beweringen van politici gaan bevragen, op basis van de feiten. Oké, je zegt tegen asielzoekers te zijn, maar waarom laat je dan zoveel arbeidsmigranten toe? Hoe ga je de economie draaiend houden als je echt minder migratie wil? En waarom beweer je met een muur of een hek asielzoekers tegen te kunnen houden, terwijl je weet dat dit beleid al dertig jaar niet heeft gewerkt?”
De Haas vindt eigenlijk dat het effect van migratie nogal overdreven wordt. Migratie is een hot topic geworden in politiek en media, maar de aantallen en de impact ervan op de samenleving rechtvaardigen dat niet. “Migratie heeft positieve en negatieve kanten, maar is een normaal onderdeel van onze economie en samenleving – en ook nog eens van alle tijden. We kunnen het niet wegdenken of wegwensen. Juist die illusiepolitiek leidt tot ineffectief beleid en bestendigt problemen die we met migratie associëren.”