'Met taal geef ik expressie aan mijn leven'

“Ik was verrast hoeveel mensen vragen hebben ingediend voor de Nationale Wetenschapsagenda, en ook over de vele, vaak heel mooie vragen over taal”, zegt minister Bussemaker tijdens het gesprek op haar eigen ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW). Het is een regenachtige achternamiddag, nog drie weken voor de presentatie van de uitkomsten van die Nationale Wetenschapsagenda. Burgers en instellingen mochten daar vragen voor indienen om zo een gezamenlijke agenda voor het Nederlands onderzoek op te stellen.

De minister haalt een aantal van haar optredens van de laatste tijd aan, om te illustreren hoe ze taal gebruikt in haar werk. Zo sprak ze Duits bij de opening van de Mondriaan-tentoonstelling in het Martinus-Gropius-Bau in Berlijn. En Frans tijdens de opening van het Atelier Néerlandais, een platform voor Nederlandse creatieve en culturele ondernemers in Parijs. “Je merkt dat het mensen enorm voor je inneemt, als je dat in de taal van het land doet.”

Maar de minister kiest haar woorden ook in het Nederlands zorgvuldig. “Taal is een instrument. Het politieke wapen bij uitstek. Om je gedachten te verwoorden en anderen mee te overtuigen.” De dag voor het interview hield de minister een toespraak bij de Vereniging Hogescholen die veertig jaar bestaat. Bussemaker vertelt dat ze haar felicitaties gebruikte om ‘even een andere positie te kiezen en een ander accent te leggen in het debat over de vluchtelingen’.

“Vluchtelingen worden nu vaak als een soort amorfe massa gezien waar mensen angst voor hebben. Ik heb daar een verhaal tegenover geplaatst van vluchtelingen die niet alleen iets komen halen, maar ook iets komen brengen. Vluchtelingen, die onze samenleving kunnen verrijken, zoals Kader Abdolah die wel vijftien boeken in zeer rijk Nederlands schreef. Of Aram Hasan die vijftien jaar geleden als Syrische vluchteling hier belandde, zijn studie geneeskunde afrondde en nu als psychiater getraumatiseerde vluchtelingen behandelt.”

Engelstalig onderwijs

“Het is daarbij belangrijk dat vluchtelingen hier kunnen studeren. Ook voor hun Nederlandse medestudenten is dat waardevol. Het motiveert als je ziet dat iemand die de vreselijke ellende is ontvlucht toch de discipline heeft om een week voor een examen te studeren.”

De minister heeft er dan ook geen bezwaar tegen dat er steeds meer onderwijs in het Engels is. “We zijn een internationaal land en internationale studenten zijn een verrijking voor ons. We moeten er wel voor waken dat er alleen nog in het Engels les gegeven wordt. Zeker als het Engels van een bepaald niveau is”, voegt ze er besmuikt aan toe.

Maar het valt nog reuze mee, meent Bussemaker: “Eigenlijk zie je het bijna alleen maar bij het masteronderwijs; er zijn maar weinig Engelstalige bacheloropleidingen. Ik vind het niet erg als een deel van de onderwijsinstellingen dat doet, zolang ze maar niet allemaal hetzelfde doen. Het is mooi als ze zich daar meer mee profileren.”

Toch spreekt de minister enige zorg uit: “Je moet wel oppassen: bij wetenschappelijke opleidingen telt de nuance. Toen ik zelf aan de universiteit werkte, schreef ik ook veel in het Engels. Uiteindelijk had ik mijn vakidioom onder de knie en kon ik me daar genuanceerd in uitdrukken, maar zoiets duurt best wel lang. Je woordenschat in een andere taal is altijd veel en veel kleiner, dan luistert dat wel nauw, zeker bij bepaalde sociale wetenschappen en geesteswetenschappen. [De minister studeerde zelf politicologie, red.] Het zou echt raar zijn als daar alles in het Engels zou zijn.”

Op een Robert-Dijkgraafniveau

Is het voor een wetenschapper die zijn studie, kennis en jargon in het Engels opbouwt, niet lastiger om zijn kennis over te dragen naar een maatschappij waar Nederlands de voertaal is? Volgens de minister zou dat niet mogen uitmaken: “Wetenschappers moeten dat kunnen, ook al is de één daar meer mee begiftigd dan de ander. Het is toch prachtig hoe bijvoorbeeld Robbert Dijkgraaf colleges geeft voor een algemeen publiek.”

De minister vindt eigenlijk dat elke wetenschapper naar buiten zou moeten treden. “Maar je kan niet van iedereen een Robbert-Dijkgraafniveau verwachten. Ik vind het wel belangrijk dat wetenschappers zich met het politieke debat bemoeien: eens een ingezonden stuk schrijven in een krant, lesgeven op een school of op een andere manier hun kennis delen.”

“We hebben nu een geweldig wetenschapssysteem dat over het algemeen heel goed functioneert op heel veel gebieden. We zijn heel goed in medische wetenschappen, natuurwetenschappen en taalwetenschappen, maar ook in sociale wetenschappen zijn we waanzinnig goed.” De minister is niet bang dat de nieuwe wetenschapsagenda dat zal verstoren: “We moeten gewoon niet verstarren.”

Wetenschap moet daar zelf in meepraten. “Anders zouden wij wetenschappers opdringen wat ze moeten doen. Wat we willen, is dat de wetenschap zelf een beweging maakt en dan gaan wij wel een beetje sturen en stimuleren, zodat er ook meer waardering en erkenning komt voor het delen van die kennis met de buitenwereld.”

Meer info:
De Nederlandse Wetenschapsagenda
Mondriaan-tentoonstelling t/m 6 december 2015 te zien in Martin-Gropiusbau in Berlijn.
Atelier Néerlandais
De minister bij veertig jaar Vereniging van Hogescholen