Naar de content

Menselijk antilichaam als medicijn tegen corona

Universiteit Utrecht, Evan Oto

Wetenschappers van de Universiteit Utrecht en het Erasmus MC hebben een menselijk antilichaam ontdekt dat zich richt tegen het coronavirus (SARS-CoV-2). Het antilichaam blokkeert infectie en lijkt dus een goede kandidaat voor een medicijn tegen corona.

15 mei 2020

Berend-Jan Bosch, viroloog aan de Universiteit Utrecht, doet al jarenlang onderzoek naar coronavirussen. Hij was dan ook direct gealarmeerd toen in januari bleek dat een serie onverklaarbare longontstekingen in China te wijten was aan de uitbraak van een nieuw coronavirus. “Ik vroeg me ook direct af wat we daaraan konden doen”, vertelt hij in een online persconferentie. “Toen bedacht ik me dat we nog een aantal antilichamen in de vriezer hadden liggen. Die ontdekten we in 2018 toen we onderzoek deden naar SARS, MERS en andere coronavirussen.”

Genetisch aangepaste muizen

Antilichamen komen van nature voor in ons lichaam. Speciale afweercellen (de B-cellen) zijn verantwoordelijk voor de productie van deze beschermende stoffen. Antilichamen binden aan virussen en bacteriën en maken de indringers onschadelijk. Coronavirussen hebben kenmerkende spijkereiwitten op hun oppervlakte. Deze eiwitten heeft het virus nodig om cellen binnen te dringen en daar zijn genetisch materiaal af te geven. Antilichamen hechten specifiek aan die spijkereiwitten en blokkeren op die manier de infectie.

“In 2018 vonden we meer dan vijftig antilichamen tegen corona”, legt Bosch uit. “Dat ontdekten we door spijkereiwitten van verschillende coronavirussen in te spuiten bij muizen. Geen gewone muizen, maar genetisch aangepaste muizen, die in staat zijn om volledig menselijke antilichamen aan te maken. Deze konden we vervolgens isoleren en in het laboratorium opkweken tot een grote hoeveelheid.” Tegen de tijd dat dit gelukt was, vormden coronavirussen geen bedreiging meer. Toch besloot de viroloog destijds om de antilichamen te bewaren.

Eerste stap

Een slimme zet, zo blijkt, want met de komst van SARS-CoV-2 werd het onderzoek naar corona in een klap weer actueel. “Van alle antilichamen in de vriezer bleken er vier actief te zijn tegen het nieuwe coronavirus. Maar dat wil nog niet zeggen dat ze de infectie ook remmen. Er was uiteindelijk één antilichaam (47D11) dat zowel het ‘oude’ SARS-virus als het nieuwe SARS-CoV-2 onschadelijk kan maken. Het voorkomt dat genetisch materiaal van het coronavirus in de cellen terechtkomt.” Daardoor kan het virus zich niet vermenigvuldigen en niet verder verspreiden.

Is dit dan de eerste stap richting een medicijn tegen corona? Wellicht, al is dat niet vanzelfsprekend. Er is nog niet veel onderzoek gedaan naar het gebruik van antilichamen bij het bestrijden van infectieziekten. Bosch: “Antilichamen worden vooral ingezet bij bijvoorbeeld kanker of auto-immuunziekten. Ziekten die langere tijd duren en waarbij je dus ook de tijd hebt om te behandelen. Ik weet dat er antilichamen zijn die bescherming bieden tegen RSV (een verkoudheidsvirus dat bij jonge kinderen voor ernstige klachten kan zorgen, red.) en ebola.”

Omdat uitgebreid onderzoek naar antilichamen tegen infecties ontbreekt, is er ook nog weinig bekend over eventuele bijwerkingen. “We verwachten in ieder geval geen afweerreactie. Het antilichaam is weliswaar ontwikkeld in muizen, maar is volledig menselijk. We houden in vervolgonderzoek natuurlijk wel rekening met bijwerkingen”, aldus Bosch.

Geen vaccin

Dat vervolgonderzoek loopt inmiddels. In Rotterdam wordt met behulp van hamsters bekeken of het antilichaam beschermt tegen infectie. Hamsters zijn erg geschikt voor dit onderzoek, omdat ze vatbaar zijn voor het coronavirus en omdat ze ongeveer dezelfde ziekteverschijnselen ontwikkelen als mensen. Bosch verwacht de eerste resultaten van de hamsterstudie volgende maand. Als het antilichaam werkt, moet ook onderzocht worden of het veilig is voor gebruik bij mensen. Pas daarna kunnen de eerste patiënten behandeld worden. “In het meest optimistische scenario is het over zes maanden mogelijk om het antilichaam toe te dienen bij een kleine groep coronapatiënten.”

Berend-Jan Bosch in overleg met een collega in het laboratorium in Utrecht.

 Universiteit Utrecht

De viroloog benadrukt dat deze vinding niet gaat leiden tot een vaccin tegen corona. De ontwikkeling van vaccins duurt langer, waarschijnlijk nog minstens een jaar. Dankzij een vaccin maakt het afweersysteem zelf antilichamen aan tegen corona. Dat zorgt voor langdurige bescherming. Kunstmatige antilichamen werken anders. Ze zijn in staat om het virus onschadelijk te maken na infectie of bieden preventief een kortdurende bescherming, naar verwachting maximaal een half jaar. Bosch denkt niet dat het antilichaam de prullenbak in kan zodra er een vaccin is. “Vaccins zijn waarschijnlijk goedkoper en makkelijker in te zetten in grote groepen. Maar ook vaccins werken niet altijd en bij iedereen. Het is daarom goed om een behandeling achter de hand te hebben.”

Bron:

Chunyan Wang e.a. A human monoclonal antibody blocking SARS-CoV-2 infection Nature Communications, 4 mei 2020 (online), doi:10.1038/s41467-020-16452-w

ReactiesReageer